Vinçenc Prennushi:
Simbol i pastërtisë e virtyteve shqiptare
nga Lazër Radi
(Kushtue Prelatit të nderuem,
poetit delikat,
atdhetarit
dhe demokratit të madh:
Vinçenc Prennushit)
(Nga cikli: Njerëzit që zhduku dhuna komuniste)
Vinçenc Prennushi u lind në Shkodër më 4 Shtator 1885, në nji familje modeste, në Lagjen Rus, në rrugicën e Makajve. Ashtu si Fishta, Gjeçovi e mjaft te tjerë studimet e para i kreu në Bosnje, kurse pjesën tjetër e kreu në Itali, Poloni dhe Austri.
Jehona e veprës së parë
Më 25 mars të 1908, shugurohet meshtar i Urdhrit Françeskan O.F.M.
Në vitin 1911, boton në Sarajevë veprën e tij të parë: “Kangë Popullore Gegnishte”. Ky botim pati nji jehonë të gjanë në vend, po sidomos në emigracionin shqiptar. “Kangët” e Prennushit u banë themeli mbi të cilin ma vonë do të ngrihej vepra monumentale kombtare: “Visaret e Kombit”.
Në vitin 1917, Prennushi ishte anëtar i “Komisisë Letrare Shqipe” në Shkodër, ku u përcaktuan edhe rregullat e para të drejtshkrimit shqip.
Në vitin 1918, botoi si broshurë në vete poemthin “Grueja Shqiptare”, e para vepër letrare e tij, botue në shtypshkronjën françeskane. Për kët poemth të mrekullueshëm poetik e patriotik do të kemi rast me folë ma poshtë.
Më 1919, botoi dhe shfaqi në Shkodër dramën “E tradhtuemja”, nji adoptim i goditur nga T.A.Rolando.
Në vitin 1921, në moshën 36 vjeçare, boton përmbledhjen e njohur poetike: “Gjeth’ e lule”. Poezi të bukura, të ambla e delikate sikur i ka shkruar nji shpirt vajzë. Me plot të drejtë Prof. E. Çabej e ka quejt: “Poet i qytetit të Shkodrës”.
Dihet se Vinçenc Prennushi çeli nji shteg të ri në letërsinë shqipe, e veçanërisht, në atë shkodrane. Gjithmonë, duke ndjekë mësimet e Fishtës, me fjalë të tjera duke i pranue modelet popullore, bani që ndër shkrimet e tija të rrjedhë gjuha e ambël e qytetit të tij të lindjes. Me at stil të hijshëm ai arriti me krijue edhe nji aradhë shkrimtarësh që e imituen, ndër të cilët mund të përmendim dy ndër ma të mdhajtë: Patër Anton Harapin dhe At Justin Rrotën.
Patër Anton Harapi i çoi edhe ma përpara format e arsyetimit letrar. I thellë në filozofi, psikolog depërtues – pa asnjë prirje poetike – ai u përpoq që shkrimet dhe tekstet e tija të kishin nji stil të mprehtë, t’i përdorte ato si mjete me bindë të tjerët dhe si vegla vëzhguese… Ndërsa Justin Rrota ishte gramatolog, kritik letrar dhe shkrimtar i hollë plot shije. Gjuha e qytetit të Shkodrës, në shkrimet e Justinit, shpalos me gjithë mundësitë dhe ngjyrat e veta.
Prennushi mbodhi kangët e vallet e “Dasmës Shkodrane” dhe pikërisht këtu ai tregoi ma mirë se në asnji vend tjetër kumbimin e ambël të fjalës shkodrane. Në fakt, trajtat janë vërtet shkodrane, kurse përmbajtja e tyne asht mbarëkombëtare. Me të drejtë Vinçenc Prennushin e quejtën: “Bylbyli i kopshtijeve t’Shkodrës”.
Në vitin 1924, boton përkthimin e bukur “Fabiola” apo “Kisha nën dhe e mbi dhe” e Kardinalit Visseman. Përktheu e botoi romanin “Quo Vadis” (Ku po shkon?) të E.Sienkievicz, në vitin 1933.
Në vitin 1939, përkthen e boton romanin e Silvio Pelico-s “Burgjet e mia”, kurse në vitin 1940, emnohet Argjipeshkëv i Durrësit, aty ku dikur e kish pasë selinë e vet Argjipeshkëvi Pal Ëngjelli.
Në verën e vitit 1946, arrestohet.
Më 19 mars 1949, vdes ndër torturat ma çnjerzore që iu banë në burgun e Durrësit.
Rruga e mundimeve e Vinçenc Prennushit
Nji shok i bashkëvuajtjeve të tija në burgun e Durrësit, Prof. Arshi Pipa, tregon: “Në burg, Monsinjor Prennushin e torturuen keqas. Me gojën e tij ai më ka numërue nji e nga nji se sa policë e kanë goditë me shkopinj të mdhenj prej druni. Duert dhe kambët i kishte të lidhuna ndër pranga dhe e kishin varë në mur. Ashtu të varun e kanë lanë derisa humbte ndjenjat në nji dhomë plot lagshtinë. Ka qëndrue – siç më ka thanë ai vetë – “si nji kafshë në nji dhomë të tymosun”.
Nuk ka mendje njerzore që mund të imagjinojë nji barbarizëm ksisoji. Pra, ai Vinçenc Prennush, nji njeri i mirë, i drejtë, nji predikator i shkëlqyeshem virtytesh njerzore e shqiptare, poet e shkrimtar i talentuem i rezistencës shqiptare – goditet, torturohet dhe varet si nji “bandit” nëpër birucat e tmerrshme dhe famkeqe të Sigurimit komunist. Vinçenc Prennushi, ky burrë i fisëm, kjo vlerë kombtare, ky simbol i pastërtisë dhe i virtytit shqiptar, nji ditë prej ditësh, për kapriçot e sadizmit dhe dhunës së tërbueme të pushtetarëve stalinistë, rrëmbehet barbarisht nga vetmia e tij qiellore dhe e shenjtë e Deblinishtit, shkitet nga librat e uratëve dhe nga përkthimet e tij shumë i vyeme të letërsisë dhe kulturës tonë kombtare dhe rraset si kafshë në “qelitë” e vdekjes. Këtij njeriu të ndershëm e të nderuem, këtij atdhetari të panjollë, këtij shpirti të pastër engjullor, terroristët e diktaturës i ngjitën epitetet ma të poshtra, ma të pameritueme, të denja vetëm për “komandantin” e tyne dhe krejt skotën e tij prej komisarësh të degjeneruem…”
Prof. Arshi Pipa vazhdon: “Vinçenci s’ishte vetëm plak, por ishte edhe i sëmunë, kishte nji “hernie” therëse, e cila, edhe në lëvizjet ma të vogla i shkaktonte dhimbje të mëdha… Policët i kishin vendosë trarë mbi shpinë Arqipeshkëvit, i cili nuk mund t’i mbante. Qëndresa e tij ishte mbinjerzore. Iu morën kambët dhe u rrëzua nji herë, dy herë, tri herë… por, asnjiherë, s’u ndigjue nji “ah!” nga goja e tij. Drejtori i burgut dhe komisari e ndiqnin kët skenë makabre prej shkallëve të burgut, duke qeshë e duke ba vërejtje sarkastike. Edhe pa asnji ngarkesë mbi shpatulla, ecja në përpjetën e asaj kodre të burgut, ishte shumë e vështirë jo vetëm për të, por edhe për ne të tjerët. Sa herë u rrëzue ai njeri i shkretë, e prapë, sa herë u ngrit, e ngarkoi at shtyllë si Krishti Kryqin dhe, mes dhimbjesh, e vazhdonte rrugën e Kalvarit… Gjendja e tij shëndetësore sa vinte e përkeqësohej përditë. U ba e domosdoshme të shtrohej në spital. E shtruan. Për fat edhe unë isha keq me shëndet dhe më shtruan edhe mua. M’u ba qejfi se do të isha afër Monsinjorit dhe do të mund ta ndihmoja sadopak. Spitali i burgut ishte nji barrakë e ulët, aneksue spitalit kryesor të Durrësit… Pavioni ku ishim ne, ishte i vogël dhe i vjetër, me dritare të vogla prej nga dallonim fare pak, si në sfond, kaltërsinë e Adriatikut. Argjipeshkëvi Vinçenc Prennushi vdiq nji natë marsi të vitit 1949. Natën, në të cilën ai po jepte shpirt, shndriste zjarri midis dhomës tonë. Kur ia mbylla sytë e rufitun, që e kërkuan aq shumë dritën, m’u duk sikur pashë në fytyrën e tij të hequn nji pamje të qetë, nji persiatje e jashtzakonshme, sikur shikoja nji qenie, e cila, mbas aq shumë vuejtjesh, po prehej n’jetën e pasosun… Në rrullat e thella të atij balli të gjanë sikur shihja zbrastësirën e pamjes së tij. Kur dhimbja pushon, çdo gja e keqe arratiset nga shpirti, duke e lanë kët të fundit me ndriçue i lirë, ashtu si ujnat e turbullta kthjellohet kur llumi bien në fund…”
Brezi ynë – ne të moshuemit – nuk mund ta harrojmë kurrë at pasditen e 4 Prillit 1939, kur në kinema “Gloria” (sot Republika), Instituti i vajzave kishte organizue nji shfaqje. Salla ishte përplot me spektatorë. Ndonëse ishte nji shfaqje e bukur dhe interesante, njerzit ishin shpirtnisht të trazuem: aeroplanët italianë zhurmonin demostrativisht mbi qiellin e pamësuem të Tiranës. Pushtimi fashist i Italisë, dukej qartë në horizontin e turbulluem të vendit. Të paharrueme do të mbeten ato çaste kur njena nga vajzat e Institutit po recitonte poemthin “Gruaja shqiptare”… Në nji moment, befas, ajo nxjerr Flamurin Kombëtar, e shpalos dhe e valëvit në ajër. E elektrizueme salla shpërthen në brohori e ovacione të fuqishme, ndërmjet lotëve të dëshpërimit dhe të thirrjeve me mbrojtë Atdheun prej invazionit fashist… Krejt populli doli në rrugë duke këndue kangë patriotike… Si nji vërshim i pandalshëm lumi njerzor, ai u derdh rrugëve të kryeqytetit për te pallati Mbretëror… Populli kërkonte armë për të mbrojtur Vatanin. Poezinë “Grueja shqiptare” të Vinçenc Prennushit, at shkandijë që çoi peshë zemrat e shqiptarëve në mbrojtje të vatrave tona, kurrë nuk do të mund ta harrojnë ata që patën fatin ta përjetojnë këtë ngjarje historike.
Edhe Shkodra ka kujtimet e veta.
Ajo s’mund ta harrojë kurrë at 19 Marsin e vitit 1914, kur qyteti i Rozafës ishte i rrethue prej serbo-malazezve, ndërsa mbrenda qytetit sundohej nga Fuqitë e Mëdha (Internacionalja). U shpartallue rrethimi i qytetit dhe Shkodra u bashkue me Shqipninë. Madhështor dhe i paharrueshëm qe mitingu i shkodranëve që u mbajt atë ditë në Kalanë e Rozafatit. Ma shumë se njizetmijë vetë u tubuen në at kështjellë të lashtë. Flamuri ynë kombëtar u ngrit mbi ledhet e kalasë. Midis nji entuziazmi dehës foli At Vinçenc Prennushi. Ishte nji fjalim i zjarrtë. Kët fjalë të ndezun e botoi dhe e riprodhoi krejt shtypi i kohës, mbasi ajo u ba burimi i pashtershëm atdhetarie për gjithë brezat e mavonshëm deri në ardhjen e komunizmit. Jo vetëm atdhetar, por ai ishte edhe demokrat i vërtetë. Që në vitin 1910 botoi artikullin e famshëm: “Liri në mendime”. Në vitin 1922, broshurën: “Ndër lamijet e demokracisë së vërtetë”…
Pra, kët Vinçenc Prennush, kët atdhetar të madh, kët demokrat dhe mbrojtës të lirive të njeriut, kët poet të ndjenjave ma të holla e ma delikate, diktatura ugurzezë e komunizmit shqiptar, në verën e vitit 1946 e burgosi dhe e dënoi me 20 vjet burg duke e akuzuar si “armik të popullit”, “fashist”, “klerik reaksionar” dhe “spiun të Vatikanit” e “tradhtar të atdheut”. Policët “humanitarë” të komunizmit, kët pet të magjishëm, e trajtuen me shqelma, e gozhdonin ndër mure, e ngarkonin me trarë të randë dhe e detyronin t’u ngjitej kodrave. Vinçenci ishte njeri i madh. Si të tillë duhet ta njohin dhe ta studiojnë brezat e ardhshëm. Vetëm mbas këtyne studimeve të thella, ata do ta kuptojnë se sa dam i ka sjellë diktatura komuniste tokës ilire.
(Rilindja e Kosovës, e shtunë 15 maj 1993)
Dr. Lazër Radi