 i njohur gjithashtu si Vaso Pasha e Vaso Pashë Shkodrani, qe nëpunës i konsullatës britanike në Shkodër, oficer kalorësie në Bolonjë, revolucionar i Risorgimento-s, nëpunës i Perandorisë Osmane){kind=link}
Pashko Vasë Shkodrani (1825 – 1892)
me rastin e 125 vjetorit të vdekjes
Pashko Vasa (Shkodër, 17 shtator 1825 – Bejrut, 29 qershor 1892) i njohur gjithashtu si Vaso Pasha e Vaso Pashë Shkodrani, qe nëpunës i konsullatës britanike në Shkodër, oficer kalorësie në Bolonjë, revolucionar i Risorgimento-s, nëpunës i Perandorisë Osmane dhe veprimtar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare.
Më 1978, me rastin e qindvjetorit të Lidhjes së Prizrenit, eshtrat e tij atdhesohen dhe vendosen të prehen në varrezat e dëshmorëve të Shkodrës.
Jeta e Vaso Pashës
Leu në Shkodër, i biri Mhill (Hilë) Gjokë Vasës dhe Drande Gjergjes, e motra do të ishte e ëma e Imzot Luigj Bumçit. Të parët e fisit të tij, nga i ati, ishin shpërngulur prej Mirdite dhe ishin zhvendosur në qytet, në atë shtëpí ku sot është shtëpia-muzé e Pashko Vasës.
Pasi kreu mësimet e para në vendlindje, shërbeu si sekretar i konsullatës britanike nga 1842 deri më 1847, ku pati mundësinë të përmirsojë dijet e tij në gjuhët e huaja: Italishte, Frëngjishte, Turqishte dhe Greqishte. Gjithashtu kishte njohuri në Anglishte e Serbishte dhe më vonë nxuri edhe Arabishten.
Më 1847, shkon në Itali, ku ziente lufta kryengritëse për lirí. Ai mori pjesë gjallërisht në radhët e forcave kryengritëse italiane. Në Bolonjë u caktua si oficer i Rojës Qytetare. I frymëzuar nga atdhetarët e shquar italianë, si Mazzini, Garibaldi, Gioberti, dhe të vendeve tjera si Mickieviçi, etj. Idetë që e ushqyen për këtë qëllim solidar ai i shpreh në dy letra, që i dërgon në qershor dhe korrik 1848, nga Bolonja, Nikolo Tomazeut, poet dhe enciklopedist, mik i Jeronim De Radës dhe i Dora d’Istrias. Në shpalljen e Republikës Venedikase jetëshkurtër, nga Daniele Manin, mori pjesë përkrah popullsisë kryengritëse të atij qyteti që u rrethua nga austriakët në Mestre. Ndërkohë që austriakët hynë me 28 gusht 1849, dhe Pashko Vasa u largua me disa shokë tjerë për në Ankona. Aty austriakët e kapën dhe e detyruan, si shtetas turk, të kthehej në Stamboll.
Për atë çka pa e përjetoi në Itali, botoi pas një viti librin “La mia prigionia”, episodio storico dell’assedio di Venezia, 1850 (Burgimi im, episod historik nga rrethimi i Venedikut). Nuk është e rastit që kjo biografi historike italisht mban një titull të ngjashëm me atë të kujtimeve të famshme të atdhetarit dhe dramaturgut italian Silvio Pellico (1789-1845), Le mie prigioni (Burgjet e mija), botuar më 1832.
Mbas disa peripecish zë vend në shoqërinë e tramvajeve të kryeqytetit, duke u ngjitur më vonë në shkallët e administratës së saj. Që këtej u vendos me punë në aparatin e Ministrisë së Jashtme të Perandorísë Osmane.
Nga disa të dhëna që dalin nga përmbledhja me vjersha italisht “Rose e spine” (Trëndafila e gjemba), botuar në Stamboll më 1873, mësohet se Pashko Vasa ka qenë i martuar me një shqiptare (rreth vitit 1855), që vdiq më 1872. Nga po kjo vepër mësohet se Pashko Vasa të paktën që nga viti 1861, ishte me punë në Halep të Sirisë. Gjithashtu thuhet se Pashko Vasa kishte shërbyer disa vjet pranë ambasadës turke në Londër, ku dhe botoi më 1887, veprën frëngjisht “Gramatikë e shqipes”. Më 1862 e gjejmë në Shkodër. Vit në të cilin nji grup intelektualësh, përfshirë Zef Jubanin e tjerë, u përpoqën për një kryengritje antiosmane në Shqipërinë e Veriut, në Mirditë. Më 1864, në Stamboll, bashkohet me Kostandin Kristoforidhin, Hasan Tahsinin dhe Ismail Qemalin, për sigurimin e fondeve financiare, lidhur me formimin e shkollave shqipe, si dhe me caktimin e nje alfabeti të vetëm. Më 1867, ai qëndron në krye të përpjekjeve për themelimin e një shoqërie kulturore dhe të një alfabeti të përbashkët mbi bazën e alfabetit latin. Më 1869, merr pjesë në grupin nismëtar për krijimin e një shoqate shqiptare me karakter kulturor, arsimor e gjuhësor. Më 1871, gjithnjë në Stamboll, bashkë me Jani Vreton dhe Sami Frashërin, nis përpjekjen për krijimin e një organizate atdhetare shqiptare. Pashko Vasa hyri që herët në lëvizjen patriotike, por veprimtarinë e dendur për çështjen kombëtare e zhvilloi në vitet ’70, kur bashkë me Kostandin Kristoforidhin, u përpoq për krijimin e një shoqërie për përhapjen e shkrimit shqip dhe ngjalljen e ndërgjegjies kombëtare. Në vitet 1878-1882, krahas Abdyl Frashërit u shqua si një nga figurat kryesore të Komitetit të Stambollit për mbrojtjen e Shqipërisë. Më 1879 ishte ndër veprimtarët më aktivë të “Shoqërisë së të shtypurit shkronja shqip”.
Pashko Vasa ishte autor i një vargu veprash me karakter politik e historik, në të cilat mbrojti çështjen e popullit shqiptar, të drejtën e tij për të jetuar i lirë dhe i pavarur. Botoi “Skicë historike mbi Malin e Zi sipas traditave të Shqipërisë” (Esquisse historique sur le Monténégro d’après les traditions de l’Albanie, Constantinopole, 1872), ku përshkroi pashallëkun e Shkodrës nën Bushatët, “E vërteta mbi Shqipërinë dhe shqiptarët” (La vérité sur l’Albanie et les Albanais, Paris 1879), në të cilën, krahas të dhënave historike mbi popullin shqiptar dhe qëllimet e luftës së tij, kritikoi administratën burokratike osmane dhe paraqiti kërkesat e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Penës së Pashko Vasës i përket edhe vepra “Bosnja dhe Hercegovina gjatë misionit të Xhevdet Efendiut” (Bosnie et Hercegovine pendant la mission de Djevdet Effendi, Constantinopole 1865).
.
Pashko Vasa shkroi një varg veprash të cilat i shërbenin zgjidhjes së çështjes së shkrimit dhe mësimit të shqipes; “Alfabeti latin i zbatuar në gjuhën shqipe” (L’alphabet latin appliqué à la langue albanaise, Constantinopole 1878), “Gramatika shqipe për të u përdorur nga ata që dëshirojnë ta nxënë këtë gjuhë pa ndihmën e një mësuesi” (Grammaire albanaise à l’usage de ceux qui désirent apprendre cette langue sans l’aide d’un maître, London 1887).
Pashko Vasa zuri një vend edhe në historinë e letërsisë shqiptare që po krijohej; ai është autor i vjershës së njohur “Moj Shqypni, e mjera Shqypni!” (1880), e cila u botua si fletë fluturuese. Me dashurinë e flaktë për atdheun që dergjej nën thundrën e të huajit, me notën e dhimbjes për të, me grishjen drejtuar bashkatdhetarëve për të kapërcyer dasitë fetare dhe për t’u bashkuar në emër të çlirimit të vendit, vjersha luajti rol për zgjimin kombëtar të shqiptarëve. E vënë në muzikë, ajo u këndua si himn patriotik. Vepër tjetër e Pashko Vasës në lëmin e letërsisë është “Bardha e Temalit” (Barda de Témal, Paris 1890), një nga romanet e para në letërsinë shqiptare. Aty përshkruhet mjedisi shqiptar në Shkodër në vitet ’40 të shek. XIX me doket dhe zakonet karakteristike. Botoi edhe një përmbledhje me vjersha italisht “Rose e spine” (1873).
Që nga viti 1883 e derisa vdiq Pashko Vasa shërbeu si Guvernator i Përgjithshëm i Libanit, ku edhe vdiq. Eshtrat e tij u sollën në atdhe pas Luftës së Dytë Botërore.
(Marrë nga Wikipedia)