Loja e Humbur
tregim nga Ramiz Gjini
(Rrëfim i një të arratisuri)
Kjo histori zë fill në muajin qershor të vitit 1967. Isha, ndoshta, tetë vjeç asokohe. Mbaj mend se qe pasdite, vonë. Bashkë me tre djem, moshatar me mua, po luanim në djerrinën e Lal Pogës atë lojën me “shtetet”.
Për të luajt këtë lojë, vizatohej me shkop në tokë një kuadrat i madh. Ky kuadrat, ndahej pastaj, në katër pjesë të barabarta, duke përftuar kështu, nga një “atdhe” për secilin lojtar. Pastaj, njëri nga lojtarët e hidhte shkopin drejt qiellit dhe shpallte me zë të lartë, emrin e lojtarit që duhej ta merrte. Ndërkohë, ia theknim vrapit për t’u larguar sa më shumë, para se shkopi të binte në tokë dhe ta merrte lojtari që kish dëgjuar emrin e tij.
Lojtari që kish dëgjuar emrin, merrte shpejt shkopin dhe menjëherë, urdhëronte që të ndalojë në vend lojtari që ai kishte më afër. Pastaj, hidhte shkopin drejt këmbëve të tij. Nëse ia ngjiste, kishte të drejtë t’i merrte tokë. Zinte vend drejt në këmbë, pranë kufirit dhe, pa u përkulur, e zgjaste shkopin aq sa të ishte e mundur dhe hiqte një vijë të lakuar brenda territorit të kundërshtarit. Pastaj, fshinte me këmbë kufirin e vjetër, duke zgjeruar kështu, territorin e atdheut të tij.
Atë ditë, – e kujtoj si sot, – jo vetëm pse isha fizikisht më i dobët dhe më vrisnin këpucët, por, më tepër nga hilet e të tjerëve, unë e humba i pari “atdheun” tim. Një copë të madhe e mori Ernest Martini; një copë tjetër, Rritan Meteori; dhe të fundit që mbeti, Nin Traka.
Pasi e humba at’dheun tim gjatë lojës, po rrija dhe bëja sehir të tjerët; ndërsa qielli nisi të nxihej e të gjëmonte. Zoti atje lart, po shkrepte rrufe mbi Malin e hidrës me shtatë krena. Pastaj, shumë shpejt, ia behu një shì me rrëshekë. Pikërisht ato çaste, erdhi të më merrte nëna ime.
-Ç’të ka gjetur që dukesh i mërzitur?! – pyeti ajo.
I tregova për “at’dheun”, që kisha humbur në lojë.
-Ata ma bënë me hile! – i thashë.
-Mos qaj kot, o djalë i nënës! – tha ajo, – Sepse ishte, thjesht vetëm një lojë! Ti do të luash sërish kur të të shërohen plagët që të kanë hapur këpucët; dhe atëherë, do t’jua marrësh prap “at’dheun” tënd këtyre hileqarëve.
Kur hymë në shtëpi, stuhia kshte pushuar dhe qielli u kthjellua. Doja të kthehesha sërish te djerrina e Lal Pogës, por nëna nuk më la. Më hoqi rrobat e lagura, më veshi të tjera dhe më dha të haja.
Teksa haja, mbaj mend që babai dhe nëna po llafoseshin me zë të vogël në dhomën tjetër. Zëri i babait, ndonëse në tone të ulëta, më vinte i rreptë. Ndërsa nëna, sikur i lutej e trembur për diçka që ajo nuk donte të ndodhte. Ma shkrepi të shkoja edhe unë në dhomën ku gjendeshin ata, por, teksa ngrihesha nga vendi ku isha ulur, pashë se si, që nga poshtë shporetit të fikur, nxorri kokën një mi i vogël. Atëherë, kapa fshesën dhe u turra pas tij. Lëviza e ktheva përmbys të gjitha sendet ku ai vraponte e fshihej; e bëra lëmsh dhomën, derisa më në fund, kur e shkela në bisht, nisi të cingërinte fort. Atëherë, ia behu aty babai.
-Lëshoje Gjergj! – tha ai. – Këtej e tutje, do ta kemi kujdestar shtëpie.
Unë e lashë atë krijesë të vogël të ikte, ndonëse në të vërtetë, nuk e kuptova ç’donte të thoshte im atë me ato fjalë.
Në mbrëmje vonë, kur pat pllakosur nata dhe isha shtrirë në shtrat për të fjetur, dikush trokiti në derë dhe nëna vajti ta hapte. Dëgjova një zë gruaje që pyeti; dhe fill pas pyetjes, nëna tha:
-Jo, Minush! Nini nuk është në shtëpinë tonë!
Për shkak të një defekti të shkaktuar nga stuhia, dritat në katund ishin fikur.
Isha në pikë të gjumit, kur babai më tundi lehtë në sup dhe, si të druhej se mos e dëgjonin, më foli me zë të vogël që të zgjohesha.
-Ku do të shkojmë baba?! – pyeta, ndërsa picërroja sytë as zgjuar, as në gjumë.
Ai u mat të thoshte diçka, por ndërroi mendje dhe nuk foli. Atëherë u afrua pranë meje nëna. U përkul, më puthi në ballë e pëshpëriti:
-Tani që e humbe atdheun në lojë, do të shkojmë të gjejmë një tjetër.
Atë natë kaluam gjithë frikë kufirin dhe dolëm në Jugosllavi, ku qendruam dy vjetë me plot andrralla në jetën tonë.
Pas dy vjetësh, një kushëri i babait, i arratisur vite më parë, na solli një garanci që nga Amerika dhe vajtëm e u vendosëm për të punuar e jetuar atje.
U kthyem në vendlindje pas njëzetë e pesë vjetësh, në qershorin e vitit 1992, kur sistemi i vjetër komunist pat thyer qafën.
Shteti e kish pas kthyer shtëpinë tonë në depo armatimi për zboristët. Të njohurit qenë plakur; madje, disa prej tyre kishin vdekur. Kishte lindur e qe rritur një brez tjetër; njerëz, që s’na njihnin e si njihnim.
Vetëm zhaurima e ujit të vijës përmes katundit m’u duk po ajo që pata lënë vite më parë. Veçse, kur e dëgjoja i zhytur në kujtimet e fëmijërisë, më bëhej se ajo zhaurimë e shtruar, mbartëte nota qortimi, të cilat, rridhnin tëposhte bashkë me ujin e derdheshin ne lumin e madh të Bibollit. Agimet e mëngjeseve dhe muzgjet e mbrëmjeve qenë si të rënduar nga pesha e një ajri të freskët e veshtullor. Ai ajër, sikur mbante pezull mijëra grimca detajesh nga kjo histori, si dhe nga shumë histori të tjera si kjo; të vërteta të bluara nga guri i çakorduar i mullirit të kohës që e vuri në punë gerdhaja e shoqërisë në pushtet. Por, ajo që na befasoi më tepër, kishte të bënte me Nin Trakën, i cili, kish pasë humbur, pikërisht ditën kur luajtëm atë lojën me “shtetet”.
-Ditën që humbi Nini, ti luajte bashkë me të te djerrina e Lal Pogës, – tha xha Dema, si ta priste prej meje të fshehtën mbi atë që i pat ndodhur të birit.
M’u dhimbsën ata prindër të mjerë e fatzinj, por ç’tu thoja?! Si mund ta dija unë çfarë i kishte ndodhur Ninit atë ditë, para njëzetë e pesë vjetësh?! Të gjithë qenë pataksur nga ajo zhdukje e mistershme që u kishte ndezur banorëve fantazinë dhe i pat bërë të përfytyronin me dhjetra variante të mundëshme, por që kurrë s’u provuan.
Trakët, nuk mbahej mend të kishin pas konflikt me ndokënd. Ishin njerëz të urtë, paqësor e durimtar; shikonin punën e tyre dhe kurrë nuk prishnin fjalë me ndonjërin.
E ëma e Ninit, Minushi, ishte dhjetë vjet më e re nga i shoqi, por dukej si t’ia kishin nxjerrë kockat nga varri e t’ia kishin mbërthyer me gozhdë e lidhur me tela për të qëndruar si skelet në këmbë. Edhe Xha Dema, ishte tretur shumë nga vuajtjet e shpirtit dhe trupit. I kishin kërcyer jashtë mollëzat e faqeve; kurse sytë e trishtë, tashmë të tharë prej kohësh nga lotët, i qenë rrasur thellë në zgavra, si të mos donte të shikonin asgjë më në jetë. Pa atë fytyrë që vazhdonte të gjallnonte ende vetëm me sytë e vobektë që lëviznin përtueshëm dhe me damarët qe i regëtinin dobët, trupi i tij, ngjante si një kostum i stërvjetër doku, i varur në një gozhdë të ngulur në murë. Më tepër se humbja e djalit, ata i kishte përvëluar në shpirt mungesa e së vërtetës.
Pas humbjes së Ninit, e ëma, asokohe e re dhe e bukur, kishte dështuar njërin pas tjetrit tre fëmijë, pa mundur t’i nxirrte të gjallë në jetë.
-Nuk do të doja nëna gjë tjetër, vetëm t’i kisha varrin Ninit, që të shkoja nganjëherë ta qaja, – thoshte ajo me zërin që i dridhej gjatë ç’do fjale që nxirrte nga goja.
Nuk isha i zoti as ta ngushëlloja.
Kishin kaluar shumë vite qysh prej asaj kohe. Kujtimet ishin veshur me agullimin e kohës dhe kujtesa qe topitur, ndaj e kisha shumë të vështirë të hidhja dritë mbi grimca hollësishë të vogla që mund t’i shërbenin të vërtetës.
Nganjëherë, më bëhej, sikur të vërtetën mbi Ninin e kishte përlarë e marrë me vete stuhia e asaj dite qershori dhe kurrë nuk do të mund të gjendej. Kjo stuhi, qe larguar duke lënë në Biboll një heshtje aq të rëndë sa, përgjat gjithë kësaj kohe, kishte pas forcë të shtypte e shtrembëronte objekte, të thyente tjegulla çative e t’i rraste gurët e kalldrëmeve çdo ditë e më tepër thellë e më thellë në tokë.
I pyeta nëse shteti kishte bërë hetime rreth zhdukjes së Ninit dhe ata thanë po.
Një hetues kishte formuluar një dosje, e cila, qe mbyllur e hapur disa herë.
Në atë dosje thuhej që Nini, ishte rrëmbyer nga një lypsar endacak, i mangët nga trutë, i cili, paskësh kaluar atë ditë përmes katundit, duke mbajtur një trastë në shpinë. E kishin kapur këtë lypës në Dodonë, e kishin burgosur kërcënuar, rrahur e torturuar, derisa më në fund, kishte pranuar akuzën. Madje, kishte treguar edhe vendin ku sipas tij, pat varrosur Ninin, – një përrua i thellë ky, pranë rrënojave të Amandisë. Por, kur vajtën tek vendi në përrua, nuk gjetën as edhe ndonjë gjurmë të Ninit! Atëherë e mbyllën lypësin sërish në qeli, ku e rrahën aq fort sa e mbytën.
Pastaj, qe përfolur sikur Ninin, mund ta kishim marrë ne me vete gjatë natës së arratisjes; dhe se nëna ime kishte gënjyer kur i tha Minushit që Nini, nuk ishte në shtëpinë tonë. Dhe atëherë, edhe pse kjo nuk ishte normale, në zemrat e dy prindërve qe ndezur një fije shprese që ndoshta, do të vinte një ditë kur ata, do ta shikonin djalin e tyre të rritur e të burrëruar.
Të nesërmen ishte e hënë.
Andej nga ora dhjetë, bashkë me Ernest Martinin dhe Rritan Meteorin vajtëm sërish te Trakët.
Kisha kaluar një natë pa gjumë duke u përpjekur të kujtoja përmes vagullisë, atë ditë të largët qershori, lojën që bëmë me “shtetet” tona, si dhe stuhinë me vetëtima, bubullima, shi dhe erë.
U thashë se dëshiroja të shkoja një herë te djerrina e Lal Pogës, në vendin ku patëm luajtur për herë të fundit me Ninin.
– Do të vijmë edhe ne, – tha Minushi duke vështruar nga i shoqi, me zemrën që iu drodh nga një parandjenjë e çuditëshme. A thua se shpresonte që do ta gjente Ninin te djerrina e Lal Pogës, ashtu, të vogël si atëherë, duke luajtur me ne; i ulur buzë kanalit me këmbët e zbathura të zhytura në uji; ose do ta gjente duke u kacavarur në degët e rrapit të madh të Amandisë që ndodhej në skaj të djerrinës.
Dita qe e ngrohtë. Dielli shpërndante gjithandej rreze farfuritëse drite. Andej nga maja e Malit të Hidrës me shtate krena, ca re të vetmuara, të bardha mu si bashka leshi të larë e të tjerrur, rrinin në një vend pa lëvizur. Rrugës, mes rrënojave të Amandisë, dikush kollitej e thyente gurë me një tokmak të rëndë.
Kur mbërritëm në djerrinën e Lal Pogës, m’u bë sikur koha qe kthyer njëzetë e pesë vite prapa dhe pati ndaluar, pikërisht në atë ditë, kur ne të katërt, atëherë fëmijë pothuajse të gjithë në një moshë, patëm luajtur atë lojën me “shtetet”. Vagëllimthi m’u fanit Nini me ata sytë e tij të kaltër e flokët e verdhë. Më kishte ndodhur edhe herë të tjera, por, kësaj here e pashë të mërzitur, madje disi të zemëruar.
Atëherë, u ktheva nga Rritani dhe pyeta, cili prej tyre e kishte pas humbur “at’dheun” pas meje.
-Nini e humbi, – tha ai i zhytur në kujtime dhe me vështrimin të ngulur në tokë mu si një fajtor.
Lojë pas loje, Ernesti me Rritanin, ia patën marrë edhe Ninit “atdheun” e vet.
-Po kur filloi stuhia me shi dhe erë ku vajti Nini?
-Vajti dhe u fut poshtë Rrapit të madh të Amandisë, – tha Ernesti.
-Po ju të dy?
-Më kujtohet mirë, që vrapuam dhe hymë në atë bunkerin atje, – u përgjigj Rritani teksa e tregonte me dorë.
Pastaj tha që, kur shiu kishte pushuar disi dhe ata kishin dalë nga bunkeri për të shkuar në shtëpi, nuk e kishin parë Ninin poshtë Rrapit të madh të Amandisë.
Shumë vite më parë, kur im gjysh pati qenë fëmijë, Rrapin e Amandisë, – madhështor po aq sa dhe sot, – e pati goditur rrufeja dhe i pati krijuar trungut një të çarë. Brenda kësaj të çare, trungu qe ndezur flakë, dhe flaka nuk ishte shuar për dhjetë ditë e netë, ndaj kish krijuar një golle aq të madhe sa, aty brenda mund të futej fare lehtë një i rritur. Qysh atëherë, patën rrjedhur shumë vite dhe, dalëngadalë, koha ia kishte mbyllur disi nga jashtë rrapit këtë plagë. Por, nga brenda, trungu i rrapit të lashtë kishte mbetur mu si barku i një gjiganti të boshatisur nga rropullitë.
Nga të gjithë ne fëmijët, vetëm Nini nuk kishte frikë të ngjitej ne shalcën ku ndodhej vrima e madhe. Madje, shpesh ai ndizte me shkrepëse një copëz gazetë. Pastaj zgjaste dorën dhe e fuste flakën brenda, për të parë thellë në golle, mos ndoshta, qe fshehur aty ndonjë kafshëz e egër. Dhe, kur sigurohej që s’kishte aty ndonjë kafshëz, futej e fshihej brenda barkut të lisit, nga ku lëshonte ulurima që të tjerëve u bëheshin sikur vinin nga nëntoka.
-Më ndihmo, – i thashë Rritanit. – Dua të ngjitem lart, mbi shalc.
-Ç’do të bësh atje? – pyeti Ernesti.
-Dua të shikoj brenda golles.
Më ishte ngjallur në kokë një llurbë dyshimi.
Ai më ndihmoi dhe me pak vështirësi ia dola të ngjitesha. Dhe pashë që vrima në shalc, – që asokohe mund të futej brenda fare lehtë një fëmijë, – qe mbledhur e zvogëluar si një plagë që rreh të mbyllet krejt. Në atë vrimë, nuk hynte dot as dora, por mendja më thoshte që brenda, duhej të ishte e gjerë, njësoj siç kishte qenë para shume vitesh.
Ndeza një fije shkrepseje, e afrova buzë vrimës dhe u llahtarisa me atë që më panë sytë: në thellësinë e golles, u ndriçua para meje një kafkë fëmije. Kafka e Ninit që para njëzetë e pesë vjetësh, kishte hyrë aty brenda për t’u mbrojtur nga shiu, dhe që padyshim, ishte vrarë nga rrufeja.
-Nini është këtu brenda golles! – memzi pëshpërita nga tronditja.
E ëma e të ndjerit nxori një vigëm dhimbjeje, hoqi shaminë dhe nisi të shkulte flokët e kresë.
Ernest Martini u turr ta mbante.
-Minush! – i briti ai, – Të lutem, mbaje veten, sepse nuk është mirë kështu!
Xha Dema po dridhej pa thënë asnjë fjalë, derisa kur mblodhi forcat, u turr të përqafonte me krahët e tij të dobët trungun e rrapit të madh.
-E shikon moj grua?! – thoshte ai me një zë që do të mallëngjente edhe gurin e drurin, – Gjetëm Ninin! Gjetëm djalin tonë të vetëm! Dritën e syrit, që e humbëm para kaq shumë vitesh! Sa pranë e paskemi pasë dhe nuk e dinim!
U kthye nga ne, dhe me zërin që vinte duk iu fikur tha:
-Shkoni! Më lini vetëm! Dua të vdes edhe unë këtu, pranë djalit.
Ç’të bënim?!
I tërhoqëm me pahir drejt katundit, duke u përpjekur t’i bindnim që tashmë, kjo plagë duhej mbyllur. A nuk i mbyllite edhe rrapi i madh i Amandisë plagët që i hapte rrufeja?
Të nesërmen, u hap fjala në gjithë Bibollin që Nin Traka, vocërraku i humbur para njëzetë e pesë vjetësh, ishte gjetur skelet në gollen brenda trungut të Rrapit të Amandisë.
Trakët hapën mort. U dyndën aty njerëz nga të katër anët e Bibollit.
Disa thanë, që duhej prerë rrapi e duhej çarë trungu për të nxjerrë jashtë skeletin e për ta varrosur në varrezë. Por xha Dema, nuk deshi që të pritej me sëpatë e të rrëzohej përdhè gjithë ai rrap i lashtë e madhështor.
-Të parët tanë s’e prenë. As unë nuk do ta pres, – tha i vendosur ai.
Atëherë, vendosën aty lule dhe mbërthyen në trungun e rrapit një copëz dërrasë të thjeshtë ku qe gdhendur vetëm emri: Nin Traka.
Marrë nga Muri i FB Ramiz Gjini, 19 Prill 2025