back to top
8.5 C
Tirana
E premte, 29 Mars, 2024

Gjuhëtari Dom Nikollë Gazulli… nga Daniel Gazulli

Gazeta

Prek Cali dhe Dom Nikoll Gazulli
Prek Cali dhe Dom Nikoll Gazulli

Gjuhëtari Dom Nikollë Gazulli…

nga Daniel Gazulli

“…mâ i dijtshmi
që ka pasë ndonjiherë
Biblioteka Françeskane…”
Át Zef Pllumi O.F.M

Nikolla ishte dy vjet ma i vogël se Gjoni, po studimet i vijuen njëherësh e bashkë, pse atëherë u çel shkolla në Dajç, më 1902. Mbas së mesmes në Shkodër, ai i vijoj studimet në Grac e Insbruk të Austrisë, ku kreu si teologjinë, ashtu edhe gjuhësi, tue pasë për udhëheqës albanologun e shquem Norbert Jokel, me të cilin i ruejti lidhjet gjithë jetën.
Si u kthye në Atdhe, meshtar në Malësitë i Veriut, në Rjoll e në Shkrel, ai iu përkushtue me mish e me shpirt mbledhjes së fjalëve të rralla, toponomastikës, onomastikës, e deri studimeve etnografike, historike e gjeografike.
Më 1926, u arrestue edhe Dom Nikolla, bashkë me të vëllanë Gjonin, me dom Lekë Dredhën e dom Loro Cakën. E dënuen me 101 vjet burg. Me ndërhymjen e shumë figurave të shqueme, prej Norbert Joklit tek Viktor Eftimiu, prej Asdrenit te Fishta, mbas katër vjetësh e liruen nga burgu i Gjirokastrës.
Ai ishte dijetar i mirëfilltë e shumëplanësh. Zotnonte gjermanisht, italisht, latinisht, greqishten e vjetër, frengjshten dhe sllavishten.
Porsi bleta mbledh nektarin e luleve, Ai mblodhi prej popollit të maleve tona mija fjalë të rralla, shprehje frazologjike, onomastikë e toponomastikë, gojëdhana e fakte historike, mitologji, materiale etnologjike e deri harta të vjetra mbi të cilat bani analiza që edhe sot e kësaj dite i kanë të pakta shoqet nga ana shkencore.
Sa qe gjallë, Ai botoi dy vepra, “Fjalorth i Ri”, 1942, si vëllim i XI i Visareve të Kombit, dhe “Fjalori toponomastik”, pjesë pjesë, në revistën “Hylli i Dritës” në vitet 1939-1943.
Ishin këto vepra themel në fushën e leksikografisë krahinore dhe onomastikës.
Ajo që dallon këto dy vepra, shumë të vlefshme për kulturën kombëtare, asht niveli i naltë shkencor, ku duket dora e një dijetari të mirfilltë, metodologjia e hartimit, objektiviteti i landës gjuhësore, ekuilibri në përzgjedhje, dhe sidomos shpjegimi analitik i landës.
Fjalorthi ngërthen mbi 5.000 fjalë të rralla të shtrime në 524 faqe. Çdo za asht shoqnue me shpjegim kuptimor, sinonimor – kur ka qenë rasti – etimologjik, e krahasue jo rrallë edhe me përkatëset në gjuhë të tjera, sidomos në gjermanisht e italisht.
Një vend të randësishem zanë njësitë frazologjike dhe fjalët e përbame (kompozitat) me shpjegime nga ma të hollësishmet. Veçanarisht me vlerë janë shpjegimet për lëvizjen kuptimore të fjalëve në rrjedhë të shekujve.

Daniel Gazulli (1944-2012)
Daniel Gazulli (1944-2012)

“Fjalori toponomastik” asht vepra e parë e këtij lloji në gjuhën shqipe, çka e ban Gàzullin themelues të leksikografisë onomastike. Në këte vepër trajtohen edhe shumë probleme historike, gjeografike, etnografike, deri tek emnat e hyjnive ilire e trake, etj.
E gjithë kjo punë e Tij, e gjithë ndihmesa e Tij në lamë të kulturës shqipatre, u mohue e u la në harresë për 50 vjet. Arsyeja ishte vetëm një: Dom Nikollë Gàzulli nuk zmbrapsej para thirrjes së Atdheut me mbrojtë lirinë dhe dinjitetin e kombit prej aneksimit fashist apo atij sllavo-komunist të Beogradit.
Me 9 Prill 1939, Ditën e Pashkëve, në Kishë të Rrjollit, gjatë predikimit, ai iu drejtue besimtarëve: “Mos i lëshoni armët! Këta (pushtuesit italianë-shënim i imi, DG), skotë e mbrapshtë si janë, duen me na shkombëtarizue! Prandaj, si dikur bijtë e Kastriotit, t’i bajmë ballë pushtimit fashist!”
Të njejtat fjalë Dom Nikollë Gàzulli ua tha edhe malësorëve të Shkrelit më 1945, kur Shqipnia faktikisht ishte kthye në nji republikë të shtatë jugosllave: “Lirinë e fitueme me gjak, këta duen me e lëshue pa gjak në dorë të shkjaut në emën të ideologjisë së tyne çnjerëzore komuniste! Pra, o burra, armët për syni!”
E vranë me 2 shkurt 1946. E mohuen për gjysë shekulli.
Vite ma parë, studjuesja Ledi Shamku shkruente për te: “Nikollë Gàzulli është një yll që ndriçon fort në hyjtufëzën e kulturës shqiptare në përgjithësi e asaj veriake në veçanti. Ka shumë që e kanë përdorë dritën gazullore, porse pa e emërtuar kurrë yllin nga buronte kjo dritë”.
Evidentova një pjesë të frazës së Shamkut pse ato fjalë shpjegojnë qartë shfrytëzimin e paprinciptë e të pamoral të Gazullit nga ata që ma vonë, me punimet e Tij e të At Justin Rrotës, do të baheshin profesorë e deri akademikë. Fjalët e masipërme nuk mund të thuhen vetëm për dy burra: Profesor Eqrem Çabejn, që nuk pranoi ta mohonte kurrë, dhe Profesor Selman Rizën.
Gjuhëtari e atdhetari Dom Nikollë Gàzulli, ashtu si i madhi Gjergj Fishta, ashtu siedhe vigani legjendar Dedë Gjo’ Luli, edhe sot e kësaj dite asht pa vorr.
(Marrë nga muri i fb Gjuha Jonë Hyjnore)

Martiret Gjon e Nikoll Gazullori
Martiret Gjon e Nikoll Gazulli

Miniskedë Dom Nikollë Gàzulli

Nikollë Gàzulli lindi në Dajç të Zadrimës, më 15 qershor 1895, u vra prej forcat ndjekse të regjimit komunist n’Vrith t’Malcìs s’Madhe më 23 mars 1946. Intelektual, studiues e specialist në albanologjì, etnograf, historian, leksikograf e gjuhëtar. Gelasius – Pseudonimi letrar i D. Nikoll Gazullit.

Related Images:

More articles

Ky sajt përdor Akismet-in për të pakësuar numrin e mesazheve të padëshiruara. Mësoni se si përpunohen të dhënat e komentit tuaj.

Portali Radiandradi.com, prej 11 vitesh dhuron kontribute të përditshme në shumë fusha të kulturës, historisë dhe vlerave shqiptare. Herë pas here siti ka nevojë për mirmbajtjeje, rikonstruktim si dhe rikonceptim në formatin letër. Për ta mbajtur këtë punë shumvjeçare, ndër më seriozet dhe më të lexuarat që të vazhdojë aktivitetin bëhet e domosdoshme mbështetja e lexuesve.

Jozef Radi

Redaktor i Radi & Radi

Artikujt e fundit

Copy Protected by Chetan's WP-Copyprotect.