Libri, një dhuratë e mjerë
esse nga Emil P. Asdurian
Shitblerja, përveç shkëmbimit të vlerave (të barabarta ose jo), mbështetur kryesisht në kohën e harxhuar për ta prodhuar, pasi çfarë këmbehet nuk arrin të përjashtojë mjeshtërinë e fituar dhe dijen që lidhet pazgjidhshmërisht me të, është një akt (teatral) shoqëror. Arti, para se të jetë “art për art”, është diçka e nevojshme për përdorim të përditshëm, por në të dyja rastet, shoqëror – më shumë se një marrëdhënie e shkëputur midis dy individësh. Ndoshta kjo është arsyeja, që në tregjet e vogla “baazar” ose pazar, bëhej siç bëjnë rëndom “pazar” jahudijtë edhe sot e kësaj dite, ku një diskutim pafund midis çmimesh dhe justifikimesh për vlerën që humbet në bashkëbisedim, të kthehet në një gjykim intelekti apo besnikërie për t’u lidhur më vonë në miqësi. Miqësi ku mirësia e ndërsjellë gëlon ndër pjesëmarrësit në “pazar”.
A thua libri, si mall tregu, ku prodhuesi është tërësisht i ndarë nga shitësi, e ka humbur këtë “pazar” apo është ende kryekëput i zhytur në të? A është arti mall? Çfarë e bën të ndryshëm atë nga të tjerët dhe në cilin drejtpeshim futet shkëmbimi? Çfarë ka ndryshuar ndër vite, që të mund ta kuptojmë bukurinë e tij të egër e të domosdoshme? Po, libri edhe pse fillimisht “mall” me përdorim të caktuar si gotë vere, enë që mban dije dhe e ruan të mos derdhet, është dhuratë. Dhe mbi të gjitha, jo për sa i përket idesë së shkëmbim-mirënjohjes, apo ekzaltimit në sytë e atij që e pranon, por falë asaj diçkasë fare të vogël ose jashtëzakonisht të madhe, e cila qëndron mbi vlerën praktike, mbi mundin për ta bërë të gjallë, gjithmonë shumë më shumë sesa duket, madje edhe si çmim. Ashtu si në kohët më të hershme, mbi dhimbjen trupore, urinë, apo përuljen për të ndjekur atë për të cilën autori i detyrohej paguesit. (Si në rastin e Sokratit trim – një darkë e plotë me verë dhe mish, me djem e vajza të bukura sipas radhës. Aq më tepër që për ato që mendonte në terrin e thellë të vetmisë, ia shkruanin të tjerët!)
Jo! Nuk është as kjo. As përzgjedhja me kujdes, dëshirë e adhurim, e çdo gonxheje, që natyra e krijoi me aq përkushtim, as nuhatja e aromës së brishtë dhe prekja me buzë e petaleve, as ëndërrimi që befas ngrihet lart nga rrënja e shpirtit, as mbështjellja me duart e djersira pak, derisa të mbërrijë atje për ku u pa pak më parë, si në një ëndërr. Dhurata, që ndoshta ka më shumë se sa duhet dashuri (sidomos po të jetë libër me poezi lirike) është premtim. Premtim se jam këtu pranë e do të jem, merrmë në dorë, hapmë, kur të mundesh, kur të kesh kohë. Premtim që ndoshta nuk e gjen dot në kaq shumë tërheqje vëmendjeje (a shpërqendrim) të panevojshme, nga kërkesa dhe barra e punës, dëshira për të pirë diçka që të harrosh ç’të shqetëson. Ai, libri, një tufë mendimesh, ndjenjash, i një historie gjysmë të vërtetë apo përrallë lëngimesh të sublimuara është aty e pret si një kotele, dorën që duhet të merret me të se ndryshe nuk jepet ashtu siç duhet, si vera që duhet të sillet për një kohë mbi qiellzë të shijohet.
Është në njëfarë mënyrë, peng, që në fakt ndryshe nga gjithë pengjet e tjerë të jetës, nuk kthehet pas, veçse me të njëjtën monedhë, me të njëjtën ndjesi të pastër, si miqësia e vërtetë, por që, si për çdo gjë tjetër ka dhe nga ata që bëjnë me hile, që riqarkullojnë dhuratat e dhëna që nuk hynë në punë, ose që nuk pëlqehen, duke i vënë theksin asaj që është mall dhe jo vlerësimit dhe mirënjohjes reciproke, shprishjes dhe jo ndërtimit të një ure të fortë ndërnjerëzore. Njësoj si një lajkë (like) apo klikim mëshire diku në masmedia për të thënë se jam edhe unë këtu rreth e qark, dhe natyrisht është më e mirë se asgjëja, heshtja. Faleminderit!
Ndryshe nga shumë kënaqësi, libri është një muzeum tejet intim, është dhe bëhet pjesë e një mençurie shoqërore, jo vetëm matja e ndërsjellë e saj me kutin e së tashmes, apo përdorimi në skena jetësore të ngjashme, si në batuta filmash, apo vargje që sjellin papritmas një botë të tërë jehonash. Je pjesë e një grupi të zgjedhur zbuluesish që përdorin mendjen të gjejnë të bukurën-mirën-vërtetën, pa ua vënë veshin çirrmave injorante. Je pjesë e tij, jo në rima e trokthe melodie, por në frymimin e një shpirti binjak, që të ngjan dhe të afrohet më shumë. Një përpjekje e dyanshme për t’u mbajtur tek njëri-tjetri. Një përqafim që ndoshta në qetësinë e tij pret dhe një fjalë të mirë, të ndjerë dhe të besueshme.
Një dhuratë me kaq shumë mund të heshtur nuk ka sesi të mos i kushtohet pakëz kohë, jo si detyrim, jo si monedhë këmbimi, as për zotërimin e një vlere të çfarëdolloji, por si një përkushtim njerëzor ndaj vetes, se arti i përket atij/atyre që e kundrojnë, hulumtojnë, prekin dhe jetojnë, përkundrejt shumë kotësive që nuk bëjnë gjë tjetër, veçse vjedhin kohë dhe dritë nga ajo që duhet të shohim.
Përmendur shpesh dikur nga Neruda “të jap sytë e mi të shohësh” do t’i shtoja “veten dhe gjithë botën!”