Poezija –
nga Luigj Gurakuqi
Vjersha mund të thomi se leu për një herë me njerinë; që në kohë të para njerzit, tue u gjetun edhe në nji gjendje t’egër, nisën me këndue. Ndonse nuk kishin për atëherë kurr nji idhé mjeshtrije, natyra i thirrte me kërkue gëzimin e lodrat, e ndjeshin mbrenda vedit nji fuqi t’mshehun, qi i shtynte me diftu me fjalë të ndiemet e zemrës së vet, e me i vu në kangë; me to bashkë leu pra edhe muzika.
Si vjersha, si kanga, janë pra në natyrë të njerzvet; këto që në fillim qenë lodra ma e gazmueshme, gëzimi mâ i pëlqyeshëm i tyne. E njimend përpara se të lindej Orfeu, vjersha ishte e njoftun n’Egjypt e në Syri; vjershtarë të mirë u ndodhën edhe para Homerit, e jo vetëm Davidi përshkroi në vargje Psalmet e tija nën mbretni të Kodrit, por, në kohë shum ma të largta të Qekropit, vjershonte Moisiu. E kanga, sikur tingllonte ambël në vesh të njeriut, ashtu ambël i ulej edhe në zemër, sa mund të thomi se qe me të vërtetë vjershnimi, qi i mblodhi njerzit, t’egjër e të ndamë, e nisi t’i mësojë me jetue bashkarisht; po qe me të vërtetë kjo mjeshtëri e hyjnueshme, qi filloi me i zbutue, me i qytetnue, qi qiti me nji fjalë, themelin e përparimit.
Kur shohim shkrue se Orfeu, me kangë e me lahutë të vet bâni me ushtue malet e pyjet e urtësoi luájtë e bishat e egra, e se Amfioni, me notat e tija luejti gurët e i bâni të véheshin vetë njéni sipri tjetrit e të naltsojshin muret e Thebes, do të marrim vesht se ambëlsija e harmonija e vargut mbrrijtën me i largue nga vrasa e nga presa, e i thirrën nga jeta e pyjevet, tek ajo mâ e butë dhe e pëlqyeshme e qytetit.
.
***
Kështu ndodhi për kombe tjera e kështu do të két qénë edhe për né; e, sado qi na nuk kemi mjerisht dokumenta të vjetra për ta provue ketë punë, mund ta njohim ndër zakone të sotshme të popullit tonë, mbasi edhe tash në Shqipni, e sidomos malevet, nuk kemi kurrnji të mbledhun për pa valle. Me kangë luten festat, ma kangë nderohen burrat, ndër vjersha pavdeksohet trimnija e luftarvet, me valle shkonet dita ndër darsma e ndër gëzime tjera. E jo vetëm gazmendet, por edhe ankimi diftohet shum herë në vjersha; mjerimi i zemrës, të ligat e zemrës, të ligat e jetës, brengat e atdheut qenë gjithmonë për vjershtarë sende te pëlqyeshme: Vaji i grave, i përcjellun me gjâmë e me ankime të burrave mbi trup të të vdekunit, nuk âsht tjetët veç nji kangë e përmallshme, nji elegji, sikurse e thirrshin, Grekët e moçëm.
Ndër mërzi e ndër të vështira të luftës e shkojnë prap kohën me kangë. Janë të përmenduna e në zâ vallet e lodrat e Toskëvet rreth dashit që vërtitet në hell, në mjedis të fushës ku ka zânë vend ushtrija; e ndër luftarë të tyne ndodhet gjithherë nji Tirtè i ri, qi me kangë të vetë i trimnon të vllaznit e i shtyn me i ra burrnisht anmikut.
Marrë nga gazeta “Bashkimi i Kombit” 1944