Ka (me pasë) konsiderim Akademik Gegënishtja?
nga Lizandri Kola
Po bie ma parë do pasazhe nga shkrimi im “Utopia e nji gjuhe si shëmti kombtare” (Sbunker, 16 tetor 2019 – interesant paska qëllue dhe datëlindja e Komandantit E. H.) mbi kremten e 50-vjetorit të “gjuhës së njësuar”, e cila u ba në mbyllje të vjetit që shkoi: “Dalëkadalë po vjen 50 vjetori i nji mumiet që gjuhëtarët shqiptarë stalinistë, e vunë në vitrinë në vitin 1972, tue iu gëzue njizetë vjetëve përpjekje për me e ba këtë gja (kujtojmë fillesat e 1952 për gjuhën e njësuar) […] Kremtimi i atij viti të shênjuem (2022) ka me ba me hapë përsëri dyert e dekës kah gegët. E mandej “gjama e burrave ka me u përzie tërbueshëm”, tevona “gjethi i vjeshtës ka me ra i djegun mbi kapuçat e bardhë”. Projeksioni i kostallarëve sigurisht sot asht utopik, edhe pse tash për tash kemi nji gjuhë që valëvitet si flamur kombtar. Sepse asnji folës nuk e prodhon atë gjuhë, ngaqë ata nisën me mbjellë tokën pa e ditë sa dynym kanë në dispozicion. Prandej rezultoi se vullneti i folësve asht ndryshe e po ndryshe ai i akademikëve të politizuem. Nisë prej perspektivës tyne, ata ndërtuen njikohësisht edhe fjalorët e shqipes. Qëlloi se çarku i duhanit e bloi trashë fletën. […] Tash pritet që do gjuhëtarë e akademikë me u vërsulë në foltore për këtë shëmtí që kanë prodhue vetë. Me u ulë porsi “ujqit prej malesh e me pi gjak në përrue”. Mediat kanë me shkrue se “drekë të mëdha u banë” për pesëdhetëvjetshin e gjuhës së njësuar, dhetëfish ma e re se tradita e gjuhës shqipe gege; ma saktë 560 vjet ma e moçme, kur nji prift i shuguruem e me emnin Pal Ejlli, u lênte djakojve të ardhshëm si dëshmi formulën e Pagëzimit.”
Në nji nga pikat e Rezolutës së Kongresit 1972, thuhet: “Kongresi porositi që, duke marrë parasysh ndryshimet që pëson gjuha letrare gjatë zhvillimit të saj si edhe çështjet e reja që nxjerr praktika gjuhësore, “Rregullave të drejtshkrimit” t’u bëhen, në të ardhmen, kur të jetë e nevojshme, përmirësimet dhe plotësimet e duhura.” Mbas 50-vjetëve ASHSH (graviteti enverist ende asht në Tiranë për fat të keq), mendon se tash për tash nuk asht e nevojshme me përmirësue gja. Ironike! Vetëm gjuha shqipe “standarde” nuk evoluon çmos tanë botës.
Ndërkaq nji Peticion asht përpilue e hedhë online për me lypë rishqyrtimin e vendimeve në vjetin ‘72. Nji përpjekje ka qenë ba kah ‘93-4 prej rrethit të gjuhëtarëve të Shkodrës, shty ma së shumti prej Pipës. Ajo nismë përfundoi pa sukses, edhe pse kishte kontekst ma të duhun politik, kulturor e social e natyrisht gjuhësor. E ditun, Kongresi ka punue për mos me lëvizë gja ma. Tash nji kërkesë tjetër e nismëtarëve të Peticionit, asht përpilue (edhe pse me nji tekst të përziem e të pamotivuem, gego-standard). Deri në këto momente, s’dihet ta ketë vû kush ujin në zjerm me kthye përgjigje, prej te Presidentat, dhe Kryetarët e Akademive të SH, K, MZ dhe MV. Se ma Ambasadorët (për dijeni) jo se jo. Shto kësaj se përcjellja publike asht e dobët, kund 1.100 nënshkrime tash 2 muej që qarkullon shkresa. Për numrin e firmave në letër, mbledhë në nji lokal në Tiranë, para se Peticioni të ishte online, nuk jam në dijeni. Pritet me pá ma tej, a ka me pasë reagim institucional. Kërkesat e Peticionit janë politike, sikur vendimet e Kongresit, dhe ata ndryshohen vetëm politikisht (qoftë edhe përmes gjuhës). Kjo asht aksiomatike mos me thanë. Kushdo që përpiqet me i kuptue ndryshe, besoj se e ban prej padijes ose për qëllime tjera.
Për fund mendoj se koha e artë kulturore me pasë dialog për “gjuhën e njësuar” dhe gegënishten (tashma degradue si nyje historike-tradicionale prej ‘72) ishte në gjallje të Camajt e Pipës. Në kulmin e ndryshimeve post-komuniste, të dy i mposhti smundja e ndërruen jetë (1992 dhe 1997). Shto këtu se kishte dhe nji brez gjuhëtarësh ma të madh, qoftë stalinistë, qoftë jo. Sot brezi asht tejet ma i reduktuem. Nëse kishte nji kohë politike, ajo me siguri ishte e Berishës dhe e Topallit. Koha dëshmoi se ata e abroguen çdo përpjekje të tillë për dialog. E tash me nji KM në krye, që i shkonte goja lang prej sherbetit për Kongresistët e ‘72, çka mundet me pritë Peticioni po as ndokush që mendon me e inkuadrue çêshtjen në rrugë akademike, institucionale?
Ps. Unë e kam nënshkrue Peticionin, me të cilin jam njohë online, pa ma sugjerue kush e pa e mësue prej kujt. E kam ba këtë nënshkrim me vetëdije intelektuale e qytetare, me bindjen se çêshtjet kombtare-kulturore nuk janë vetëm mbrenda Shqipniet por edhe jashtë saj. E nëse dikund u tha në nji emision së voni, se ‘gjuha e njësuar ka pasë jetë prej 72-90’, aty duel qartë se problemi shihet vetëm mbrenda Tirane. E me e pá gegënishten në këtë rast mbrenda kufijve fizikë të Shqipnisë, asht faksimilizim i metodave enveriane. Për Diasporën Shqipe, fasha e artikulueme 72-90, nuk ka ekzistue. Nji pjesë e kësaj Diaspore ka advokue (pos veprave tyne) intensivisht kundër dhunimit të gjuhës shqipe nga stalinistët shqiptarë. Gegënishtja ekziston prej formulës së Pagëzimit e deri sot; atë nuk e ka pengue vendimi politik i ‘72 përveçse akademikisht. E natyrisht ajo mbín e hijeshohet përtej kufizimeve territoriale që i vênë po ata që lypin ‘gjithëpërfshimje’.
LK/AA
.