Intelektualë nga Gurëzi që u dënuan me vdekje, me dëbime,
me përndjekje, me burgosje, me vdekje në burgje
nga Ndue Hoti
Dom Shtjefën Kurti(1898-1971). Ndërtoi Kishën e Gurëzit, Zoja e Këshillit të Mirë me 1932. U arrestua dy herë në Gurëz, 1946 dhe 1970.
Kap. Ded Miri, (1910-1945) – mbaroi shkollën fillore në Gurëz, të mesmen në Tiranë dhe ushtarake në Modena në Itali. Ishte oficer i mbretnisë dhe pushkatohet në Shijak me 1945.
Dom Anton Doçi, prift i Gurëzit, nga Malaj të Mirditës, arrestohet në Gurëz dhe vdiq në burgun e Ballshit me 1978.
Frano Alkaj, u lind në Alkaj, Gurëz me 1 nëntor 1905. Shkollën fillore e mbaroi në vendlindje (1916-1920) por si jetim e dërgon Dom Shtjefën Vjerdha në jetimore në Shkodër ku mbaron edhe gjimnazin françeskan me 1927. 1927-’30, vazhdon në Hollandë (pas tij një vit me vonë studjon me At Gjon Shllakun) Më 1930-’33, vazhdon universitetin e Letërsise Klasike në Bukuresht, 1933-’34 vazhdon doktoraturën për Shkencën e Gjuhëve Komparative, dhe jep mësim në Shkodër 1934-’35, 1935-’37 në Gjinokastër, 1937-’41 në Korçë dhe 1941-1944 ne Liceun “Naim Frashëri” në Tiranë. Ishte pjesë e Stafit të “Hyllit të Dritës” 1940-’44 dhe antar i Institutit te Studimeve Shqiptare 1942-’44 me kryetar Ernest Koliqin (Sekretar i tij më 1944 ndodhet në Vjenë për të bindur studentat shqiptarë mos të rekrutoheshin në ushtrinë naziste si edhe Filip Llupi drejtor i gjimnazit “Nana Mbretneshë” dhe 1948 emigrojnë në Buenos Aires. Deri me 1966 ishin bashkë si shkodranë të vetëm. Fundi i Franos dyshohet se është i trishtë nga intrigat e bashkatdhëtarve në bashkëpunim me sigurimin shtetit, për jashtë shtetit. Nuk dihet fundi i tij. Frano ka përkthyer dy kangë nga Homeri XXII dhe XXIV, si edhe nga Virgjili, Eneida tri libra, “Zbritja e Eneut ne Butrint” lib. IV, asht përkthim i Frano Alkaj. janë 900 vargje botim të H. D. 1941
Frano Alkaj ishte poliglot ai zotëronte 9 gjuhë: helenisht, latinisht, greqisht, italisht, gjermanisht, holandisht, rumanisht, spanjisht e shqip. Nëse emigroi dhe vdiq ne Amerikë, nuk e di fundin e tij, por në një dokument të arkivit sekret të Shqipërisë në Shkozë të Tiranës shkruhen këto gjuhë, të gjitha me licencë. Frano në v. 1958 shpallet autor i ndaluar. Kolegët e tij thonin se ishte një “Shkëndi Gjeniu” por lufta dhe emigracioni ia kufizuan kohën, ose përkthimet dhe krijimtaria e pa publikueme ndoshta u sekuestrua dhe u përdor për të mbrojtur tituj e grada nga lustraxhinjtë e diktaturës.
Dom Mark Dushi ishte prift në Gurëz, në krah të Dom Shtjefën Kurtit 1967.
Dom Prek Gjoka-Nikçi, u hodh në gropën e gëlqeres në Krujë.
Don Luigj Gashi (1900-1956), erdhi me Dom Shtjefën Kurtin në Gurëz më 1932, nga Kosova. E ka vorrin në Gurëz.
Nik Tom Prela u pushkatua në masakrën e Gurëzit me 28 gusht 1946. U lind në Gorre (Gurëz) më 1907, ishte me shkollë, ishte sekretar i Reformës Agrare, emnin e tij sot e mban shkolla 9 vjeçare në Gorrë.
Grupi i Gjergj Sokol Sirdanit (Gjergji ishte kushëri i vëllezënve Sirdani, Marin e Aleksandër). Pra, Gjergj Sokol Sirdani e Pjetër Miri (1930-1959), u pushkatua. Natën e fundit ai shkroi me gjakun e tij pësue nga torturat: Rroftë Shqipëria! Gjergj Sokol Sirdani (1925-1996) dënohet me Nush Ndocin, Tom Hulin,, Luigj Mirin. Dënohet 20 vjet burg. Ishte student i seminarit jezuit.
Mësues i Shkollës fillore në Fushëkuqe 1955-1958, e dënojnë me pushkatim, ia falin jetën për arsye moshe, dhe ia konvertojnë me 25 vjet burg, por gardianët nuk i tregonin faljen e jetës duke e shkatrrue emocionalisht. Dyshohet me inxheksion. Nush Ndoci (1936-2007), Prek Tusha (vdiq në burgun e Ballshit me 1976), Luigj Miri i dënuar dy herë, bëri shumë vite burg politik të randë.
Gasper Gaspri, stërnip i të pushkatuarit Nik Tom Prela, stërnip nga i ati i Nikollë Dedës, pushkatuar pa gjyq në Gurëz, me 28 gusht 1946, dhe i vëllezërve Thani nga Shkodra, vra në Krujë, në rrethim, me 1945.
Nush Ndoci (1936-2007), sëmuret nga një inxheksion, mësues në Fushëkuqe (Kurbin)