Hoti, një mit që krijoj historia
nga Sazan Goliku
Pas luftës së dytë botërore, me krijimin e sistemeve komuniste në dy anët e kufirit, nisi në mënyrë sistematike platforma për rrënimin e mitit të Hotit, kësaj krahine me emër të madh në histori. Në libër sillen ngjarje e figura historike, një nga ato është jeta tragjike e luftëtarit nga Hoti: Nikoll Gojçi, i cili në moshën njëzet e gjashtë vjeçare ishte emëruar Komandanti i batalionit të 3 të brigadës së I sulmuese, i cili tregoi trimëri të pashoqe në luftë për çlirimin e Shqipërisë nga pushtuesit nazi-fashistë, por u vra tradhtisht prapa shpine nga komandanti i kësaj brigade Mehmet Shehu. Është po ky gjakësor i cili me dorën e vet disa vjet pas lufte vrau edhe një hotjan tjetër, Kol Maçin e Hotit. Megjithëse me volum të vogël, ky libër është mjaft i ngjeshur e i pasur me ngjarje e fate njerëzore. Në krye të gjithave është një ese për historinë shkruar me ndjesi të thella dhe shpreh një dashuri të madhe për trojet e të parëve, me krenarinë për lavdinë, por edhe me dhembje për fatin tragjik të shqiptarëve trima të Malësisë së Hotit, të cilët kurrë nuk u përkulën sepse çdo bir a bijë e kësaj treve me bëma heroike ne histori kudo ku gjendën nëpër botë janë krenarë për të parët e vet, për fisin, rrënjët e degët e gjithherë i dëgjon të thotë, unë jam prej Hoti e Hoti është kudo ku ndodhëm unë e gjaku që rrjedh prej meje, duke mishëruar kësisoj thënien e pavdekshme të shkrimtarit të madh arbëror Marin Barletit, në vitin 1510, gjithsekush, shkon në rrjedhën e gjakut të kombit të vet. Duke pasur këto fjalë të arta që vinë prej shekujve si një udhërrëfyes për librin e vet të tridhjetë si autor, poeti dhe eseisti Kolec Traboini ka sjellë një vepër koncize me mësimin e madh se si një brez duhet të mbështetet fort të një tjetër. Kryekreje në këtë vepër eseistike mbi historinë e Hotit, këtë mit që e krijoi historia e u përpoqën ta rrënojnë sistemet absurde, të shfaqet fuqia mbresëlënëse e shëmbëllesës së të parëve te pasardhësit.