Rrëfenja të mamës sime
nga Fatmira Allmuça
“…Gjyshi im ka vdekur afro 100 vjeç dhe e ka njohur mirë gjyshin tënd Sali Mumajesi. Me ka thënë se ishte zotni i vërtetë dhe nga të gjithë Mumajest, ishte burri ma i veçantë, ndaç si paraqitje e ndaç për burrnì…” – më thotë Luli, qeraxhiu i një pjese fare të vogël të një shtëpie, trashëgimi nga gjyshi…
Kjo më bëri të kujtoj fjalët e mamës: “N’se baba yt asht burrë me karakter, mos e harro që krahasù me të jatin asht veç nji kopje e zbehtë… Gjyshi yt, ishte njeri me veti t’rralla: I zgjuet, xhentil, me zemër t’madhe e karakter t’fortë. Aq i ven’osun e me karakter ishte, saqe vetëm gjasht’ muj para se me vdek’, u konfrontu’ me arm’ me njenin në dyqan. Aj që kishte hi n’dyqan, ishte oficer me grada dhe ma vonë murrme vesht se ishte vllau i Shefqet Peçit. Nuk e di se ç’i tha e Sala hapi syrtarin e tavolinës ku ishte ulun e për pak e vrau. Po të mos ishte kenë për nji mik, kush’ri, nga Zelt që ia kapi dorën Salës, aj oficer itesh do ishte i dekun… Na pamë vetëm nji burr’ të zverdhun dyll’ që i lypte t’falun Salës n’gjuj… e Sala qe i tha: “Mos t’shof ma k’tu, se nuk të ban derman njeri!”
Nat’ koh’ Sala nuk ishte mir’ me sh’net e na u gzume që nuk nolli Hamiti aty se, nuk kishte me përfunu mir’ historia…
N’dyqan të tij gjejshe qumësht dallnyshje: që ke krypa, sapuni e vojgurit e deri ke manifaktura. Tana mallnat vijshin nga Italia e Arabia. Xhixhibanos, hurmat e Arabis, as që kishin t’krahasume me k’to që bleni ju sot. Nuk mund të hajshe me shum se 2-3 cop’. Sheqeri i hapun i kuq edhe me kubikë e peta. Amëlcina çdo lloji. Copat prej taftaje lloj-lloj ngjyrash e stofnat angleze. Ishte gjymert i modh. Kur vijshin katunart me blè e s’kishin lek, i thojshin se kishin prè vaden e martesës e t’i bimë paret n’vjesht kur t’shesim qingjat. Ai i jepte veresie e mante shënim n’defter të dyqonit. Kur vdiq Sala, e para gjà qi bani Hamiti, ishte djegja e defterit…
Kur e pytme: “Pse e bani?” – tha: Ma mir mos me i dijtë borxhlitë…!! Dhe kishte pasë të drejtë. Vetëm njeni erdhi me prù paret mbas vdekjes së tij dhe Hamiti nuk ja murri.
Sala m’ka trajtù si vajzën e vet. I shkëlqenin sytë kur i nimojshe t’shoqen, vjehrrën teme. I hekuros’she rrobat kom’tarçe. Veshja komtar’çe i shkonte shum se ishte burr i gjat’, me trup të drejtë si filiz e me sy bojqielli (ti i ke gjà shum me formën rrum’ullake të ftyrës e me xhymertllik…) Mante brekushe stofi bojkafe e xhaketë, me shallin të lidh kryq për qafe. I pastër, akull, nuk i binte as “qimja”. Meqënese isha bijë tregtari e ja “dijshe” dyqonit, na trajtoi si ortakë n’dyqon. Me Hamitin nuk vente njeri. Ishte martù për dy her se me grun e parë, Ijen e Lemes që ishte prej Gjuzërakeve, kishte vetëm i gocë, Lemen. I kishin vdek 11 kalamoj e kishte p’shtu’ veç Lemja… At’her gruja e parë e kishte detyrù me zor me u martù, për me pasë trashëgimtar çun, e Hamiti leu i pari. Hamitin, në fakt e ka lind e ama, por e ka rritë Ija e Lemes. Kur jom martù, baba jem me dha nji radio Fanola e të dy, plaku me Ijen e Lemes kan kërcy me ma ba qejfin. Ishin çift simpatik, të dy të gjatë e të drejtë. Nana e Hamitit ishte e shpisë s’mir’, prej fisit Vyshka, por ishte e shkurtë… Kur vijshin katunaret me blè e nijshin kangët, pytshin a ka hì noj “xhin” në radio… Sala qeshte dhe i thoshte se “punonte” me vojguri. Mu m’vite keq, por aj m’thote se asht v’shtirë me ja shpjegu atyne. Hamiti asht rritë mir’. Mendoj se ushqimi i mir’ e ka p’shtu me i rezistù furtunave t’jetës e sidomos burgut. Dy herë ka qindrù n’birucë… Nji vjet n’birucë, vetëm me dy k’pucët që i vente: nji nën krè e nji ner vedi… Ah, çfar kanë hjekë i shkreti…
Mumajest jan’ kenë t’pasun. Kan pa pas pronat që fillojshin kah shpiat e Kursit, aty ku itesh e ka shpinë Piro Mani e përfshihej edhe tan toka ku asht nërtù Uzina Traktori. Sala ka pas han, përveç dyqanit si edhe shpinë e madhe dykatshe me tullë që e kishte dhanë për shkollë. Aty asht ken shkolla “Ali Kukaleshi” e që në fakt, ishte shpia qi na u dha na kur u martumè, por qe shkolla nuk e lironte mà… Asht bà gjyq, m’as vdekjes së Salës nga nona e Hamitit për pjesën e vet e nga Hamiti për pjesën tonë, por Bashkia e asaj kohe nuk e liroi që nuk e liroi shkollën. Sala ka pa pasë edhe nji Mulli Vojit.
Sala, fill pas martese, me dhuroi nji varg të madh me dupje florinit. Lemja u bà keq e filloi me bà shamatë… Që n’ato kohna tironcet femna ishin “t’forta”, se na shkodrant, kurr nuk ja thejshim fjalën bab’s. Kur pyta Hamitin, se pse ishte ajo shamatë e m’tha për dupjet… fill i hoqa prej qafet e ja dhaç Lemes… Nuk dù asgja me sherr, i thaçë. Salës ju mbushën sytë me lot e m’tha: Ti do jesh pjestare në pronat e mia, isoj si f’mijtë e mi… Nuk jam lakmitare! – i thaçë. I pastë rahmet shpirti.
Sala ishte i javashtë n’muhabet e kishte nji bisedë t’amël e me shum zgjuarsi. Kishim kojshi poetin Lasgush Poradecin. Aj vinte me pi kafe e me bà muhabet me “zotni” Saliun siç e quante ai Salën. Rrinin gjatë në biseda dhe njiher’ m’asi iku Lasgushi, Sala qeshi e tha: “…asht i kandshëm e vëzhgues i hollë. Më tha që nuk e kuptoj pse ju Tironcit kur shani dikë, i thoni “qen e bir qeni” …qeni asht kafsha ma fisnike dhe e don të zotin…” dhe vazhdoi: E di që ka të drejtë… dhe qeshi nën buzë. Edhe ti Mira e ke mbërritë Lasgushin. A e mban men’ edhe ti, qe Lasgushi ka majtë qen gjat’ gjith’ kohës…
Sala me pat diftù që Hamiti, kur ishte i rì, para se m’u martù për herën e par’, kishte të drejtën me “prishë” lek sa të donte, por i jati nuk i nepte lek n’dorë. Hamiti, kishte pas qejf me shkù ke honi i Hamz Files qe gatùnte me nam. M’diftonte Hamiti, vete ma von’ që shkonte me shokë e kushrinjtë e vet e i qeraste të tanë. Hamz Filja i shkrunte në defter. Shkonte Sala n’fund të mu’jit edhe e pyste: sa ka shpenzu djali jem, e pagùnte me napolona flori. Kosi i Hamz Files paska pasë ken’ me nam se u xente n’tasa t’vogjël xingatoje e u hante me pirun. E përmys’shin tasin e kosi nuk delte prej tasit. E mban men’ tasin e vogël, xingato jeshil që Hamiti e përdorte me heqë mjekrën?! Aj asht tasi që e ka ru’jt si kujtim që prej asaj kohe. Hamiti asht ken’ nxanës shumë i mir’ dhe e patne zgiedhë me shkù n’Itali me ba shkollën, por Sala nuk e là se e donte ta kishte krah e i kishte thanë se: “Nuk kishte nevojë për asnji send, se kishte pasuninë e vet. Hamiti e kishte pishman. Kishte pas dashtë shum’ me shkù ne shkollë…
M’ka diftu që kishte pas’ n’klasë Beqir Ballukun. Kur kishte shkù i jati me pyt si shkonte djali në shkollë, msu’si i kishte pa than: “Jepi zanat, se asht shumë i trash’ për shkollë…” E përnjimend, ku u ba ministër, u martù me nji vajz të mrekullueshme prej Beratit qi un e kam pas shumë shoqe, Nasiben. E merrte me makinë gjithanej e i hedhte dorën n’qafë sapo hypshin n’makinë, por, aj vetë asht ken i trashë…
Kur ishte Hamiti ushtar në Cërrik t’Elbasanit, ishte n’grupin e punës. Punojshin si skllevër, tuj hap kanal a llogore aq të ngushtë, sa i baheshin brrylat gjak… Un që e kam ndjekë gjithanej Hamitin, e kam pa me ito dy sy se çfarë torturet kan hjek ushtarët që ishin të deklasum ose kulakë siç e qujshin babën tan’. E megjithatë Hamiti, mbas asaj pune torturùse jepte mësim për ushtar’t e tjerë që ishin analfabetë. Njiherë i kishin rreshtù n’rresht se do shkonte Beqir Balluku. Sa e kishte pa Hamitin, ishte ndalë e i kishte pa thanë “o Kuq”, po ti k’tu dhe e kishte pa rrokë për qafe. Se bab’s tan’ i thojshin “kuq” masi qi ishte bjond e shum’ i bardhë saqë nuk u nxinte kurr’ prej di’llit, por vetëm u kuqte. Për nja dy javë e kishin trajtù mirë Hamitin e manej “harrun” prep…
Mbaj men’ nji rast tjetër. Kur shkova me e takù Hamitin ushtar, se kush i tha, që t’erdhi familja e aj kthen krytin. Ç’më kanë pa sytë, nuk munem me e diftù. Un ishe larg e nuk nijshe, por shifsha Hamitin që vrapote e bante barkas e ma pas vrapote prep e prep barkas. Nuk mbaj men’ për sa kohë, por di që vrapova në komandë e i bërtas oficerit: çfarë bani k’shtu!!?? Me e poshtnù nji njiri para familjes së vet!!?? Un do ta baj çashtje ma nalt i kyt punë, nuk e laj me kaq!!! Edhe n’ato kohna që ishin kriminelë e injorantë, me kërku’n falje!… Jam ken’ e vendosun e nuk jam tremb para vështirsinave…
…Kjo është një pjesë e rrëfenjave të mamasë sime, që e shkrova, mbasi, që në mëngjes, kur po përshkroja sheshin për të mbërritur në punë, ndërsa në mendje kisha Gjyshin tim, n’at çast një rè e zezë sikur fluturonte për të “depërtuar” në dritën e shndritshme të qiellit, që të krijonte idenë e parajsës, aty ku dhe e përfytyroj un gjyshin tim e që, padyshin janë takuar edhe me tim atë…
…Deri në rrëfenjën e radhës, ju uroj ditë të qetë, miq… edhe një gjë tjetër: historitë/ rrëfenjat janë të besueshme, kur shkruhen kohë ma mbas dhe aq më tepër nga njerëz të paanshëm e jo të gjakut tënd! Është kjo një arsye më tepër, pse i vlerësoj rrëfenjat e mamasë sime…
Fatmira Allmuça, 29 janar 2020