Mid’hat bej Frashëri (1880-1949)
nga Klodi Stralla
Këtë 3 tetor, mbushen plot 73 vjet nga vdekja e njërit prej figurave më madhore të kombit tonë, djalit të Abdylit dhe nipit të Samiut e Naimit – Mid’hat bej Frashërit.
Ai vdiq në New York, në rrethana të dyshimta nga një atak kardiak, mbasi kish krijuar në emigracion Komitetin “Shqipëria e Lirë”, duke mos u pajtuar për asnjë çast me instalimin e regjimit komunist në Shqipëri.
Firmëtar i Deklaratës të Pavarësisë, ministër në qeverinë e Vlorës, politikan, themelues i organizatës “Ballit Kombëtar”, letrar, publicist, studiues, njohës dhe mbrojtës i shkëlqyer i problemeve shqiptare, idealist i çështjes kombëtare, janë shumë pak për të karakterizuar portretin e tij atdhetar. Po ju paraqes më poshtë, në versionin original, “Testamentin” e tij, që flet më shumë se çdo gjë tjetër për dimensionet e kësaj figure kombëtare.
Testamenti i Mid’hat Frashërit
Unë, Mid’hat Frashëri, në shëndet trupor të plotë, po bënj këtë testament, duke ushqyerë shpëresën se pas vdekjes s’ime do të ekzekutohet pikërisht vullneti që dëftenj këtu:
1-Çë kam pasuri të tundshme ose të patundshme, libra, mobilla, karta, plaçka etj. i lë për krijimin’ e një “Instituti Albanologjie” që të jetë një qëndër e studimevet shqipëtare, të mprojë, të shvillojë, të qendrësojë dhe të udhëheqnjë studimet që përkasin Shqipërinë dhe Shqipëtarët.
2-Dua që nga biblioteka private ime të mos çkëputetë gjë; të gjitha librat të rrinë tok.
3-Gjithë sa më kanë mbeturë nga im atë dhe nga ungjërit, dhe që sot formojnë muzenë t’ime familiare, dëshëronj që të ruhenë prapë në formë të një muzeje të vogëlë, brënda në Institut.
4-Në paça të holla, në shtëpi, më no një bankë ose hua për të mbledhurë, duke u bashkuarë me shumën që do mirret nga shitja e Librarisë, dua që të përdorenë të gjitha së bashku.
a)për të bërë spenximet e parë e një godije (shtëpie) e cila të shërbejë si Institut Albanologjie, një godi e mjaftë për të nxënë bibliotekënë dhe për zyratë. Dëshira ime është që kjo shtëpi të jetë mjaft’ e gjerë sa për të pasur një ose dy oda ku të mundin të bujtin dhe të rrinë musafirë studimtarët albanologë të huaj që vijnë së jashtmi.
b)Në qoftë se, në vdekjet t’ime, kam mundurë të godit vetë no një shtëpi, Instituti do të installohetë atje. Atëherë të hollat e produktuara, si them më siprë, do të vihenë në një bankë të sigurtë dhe interesi i tyre, do të përdoretë për qëllimin e Institutit, sidomos për të shtypurë libra ose për të enkurajuarë botimin e tyre.
5-Librarija ime dëshëronj që të shitet ashtu si është, e tërë bashkë, jo copa copa, dhe, në qoftë e mundurë, të mbanjë emërin që i kam dhënë unë.
6-Libravet të Institutit, t’u vihetë vula ime “Biblioteka Lumo Skëndo – 1897” dhe t’u ngjitetë Ex-libris. Vula do të gjendetë në tryezën’ t’ime, në shtëpi, e gatijtë, kur se ex-libris është vetëm një skicë bërë prej Hyshref Frashërit.
7-Instituti do të jetë nënë këqyrjen e një Komisioni, bërë prej:
a)Drejtorit të Bibliotekës dhe Muzes’ së Shtetit në Tiranë, (Bibliotekë dhe Muze Kombëtare);
b)Kryetarit të Bashkis’ së Tiranësë;
c)Një funksionari të Ministris’ s’Arsimit
d)Kryetarit të Diktimit Civil;
e)Drejtorit të institutit arsimor shqipëtar më të lartë të Tiranësë.
8)Për të zbatuarë testamentin t’im dhe për të ngrehurit e Institutit lë si të ngarkuarë prej meje këta Zotërinj: Niazi Tirana, Sotir Kolea, Dimitri Berati, Mehdi Frashëri dhe Ed’hem Fuad Frashëri. Zotit Niazi Tirana i ap barrënë që të kujdesetë edhe si një notabl i Kryeqytetitë.
9-Në qoftë se një prej këtyre zotërinjve gjendet absent, për një ose tjatrë shkak, në kohët të vdekjes’ s’ime, atëherë do të zërë vëndin e tij, ose të tyre, Athanas Shundi, farmacist në Tiranë dhe Hasan Toptani, biri i Murad Toptanit; me të mos ndodhurë më tepër se dy, ata që gjendenë janë të ngarkuarë të zgjedhin aqë anëtarë sa mungojnë prej numurit që shënonj unë.
10-Ngarkonj prapë Baban e Teqes’ së Frashërit, Kryetarin e Bashkis’ së Frashërit dhe më plakun nga anëtarët e Bashkis’ së Frashërit, të kenë mirësinë dhe të kujdesenë për mbarimin’ e dëshirës’ s’ime që shtronj në këtë testament, do në fillesë të punësë, do edhe çdo mot duke kërkuarë që të botohen edhe çdo mot, duke kërkuarë që të botohetë veprimi dhe bilançoja e Institutit.
11-Ushqenj besimin e plotë se kjo dëshirë ime do të zbatohetë besnikërisht prej pasanikëvet të mij ndë gjithë shekujt që do të vijnë, dhe lutja ime drejtuarë fuqis’ së madhe që tani s’e kuptojmë dot, do të jetë të kenë gjithë Shqiptarët idealin e përparimit dhe të naltësimit të Kombit, që Shqiptarizma të bëhetë një dëshirë dhe një konviktim i thellë, dhe që çdokush të kupëtojë se e mira e Kombit është dhe e mira jonë private, se nderi dhe lavdi i Shqipëtarëvet të gjithë, është edhe nderi dhe lavdi ynë personal.
12-Nuk di se ku do të vendoset Instituti; po, në qoftë se goditetë pakëzë jashtë qytetitë, do të donja që varri im të jetë në një cep të kopshtit, më të mëngjërë duke hyrë nga porta e rrugësë; mbi këtë varr dua një copë gur të math dhe një qiparis. Më duketë sikur do të jem ruajtësi i Institutit, sikur do të marr edhe unë një pjesë pasjetore në gjëllimin e tij.
Me këto dëshira dhe shpresa po e nënshkruaj me dorën t’ime këtë testament.
Mid’hat Frashëri alias – Lumo Skendo
Këtë testament e kam depozituarë ndë Notarijën’ e Gjyqit të Shkallës’ së Parë të Tiranës, me datë 4 Mars 1929 dhe me numurë 163.
Kopje të këtij testamenti u kam dorëzuarë Zotërinjvet: Niazi Tirana, Sotir Kolea, Dimitri Berati, Edhem Fuad Frashëri si dhe Babajt të Teqesë së Frashërit.