S’duhet me pase frikë prej njerëzve tanë,
kur ata shprehin pikëpamje që s’pajtohen me udhëheqjen e tyne…!*
James David Vance – Zv.President i USA – Mynih më 14 fruer 2025
Këtu asht një transkript i plotë i fjalimit që JD Vance mbajti në Konferencën e Sigurisë në Mynih këtë pasdite. “Një nga gjanat për të cilat doja të flisja sot janë, sigurisht, vlerat tona të përbashkëta. Dhe, e dini, asht mirë të kthehesh në Gjermani. Siç keni dëgjue ma parë, unë isha këtu vitin e kaluem si senator i Shteteve të Bashkuara. Pashë Sekretarin e Jashtëm David Lammy dhe bana shaka se ne të dy vjetin e kaluem kishim punë të ndryshme nga ato që kemi tashma. Por tash asht koha që të gjitha vendet tona, për të gjithë ne që kemi pasë fatin t’u jepet pushteti politik nga popujt tanë përkatës, ta përdorim atë me mençuri për me përmirësue jetën e tyne.
Dhe due të them se unë pata fatin në kohën teme këtu që kalova pak kohë jashtë mureve të kësaj konference gjatë 24 orëve të fundit, dhe më ka ba shumë përshtypje mikpritja e njerëzve, madje, natyrisht, pasi ata janë duke u rrëmbye prej sulmit të tmerrshëm të djeshëm. Hera e parë që isha në Mynih me gruen tem, në fakt, e cila asht këtu me mue sot, në një udhëtim personal. Dhe unë gjithmonë e kam dashtë qytetin e Mynihut dhe gjithmonë i kam dashtë njerëzit e tij. Due të them vetëm se jemi shumë të prekun dhe mendimet dhe lutjet tona janë me Mynihun dhe të gjithë të prekun nga e keqja e shkaktuem në këtë komunitet të bukur. Ne po mendojmë për ju, po lutemi për ju dhe sigurisht që do të kujtohemi për ju në ditët dhe javët në vijim.
•Ne mblidhemi në këtë konferencë, natyrisht, për të diskutue sigurinë. Dhe normalisht nënkuptojmë kërcënime ndaj sigurisë sonë të jashtme. Unë shoh shumë e shumë udhëheqës të mëdhenj ushtarakë të mbledhun sot këtu. Por ndërsa administrata Trump asht shumë e shqetësuem për sigurinë europiane dhe beson se ne mund të arrijmë në një zgjidhje të arsyeshme midis Rusisë dhe Ukrainës – dhe ne gjithashtu besojmë se asht e randësishme në vjetët e ardhshme që Europa të rritet në një mënyrë të konsiderueshme për të sigurue mbrojtjen e saj – kërcënimi për të cilin shqetësohemi ma shumë përballë Europës nuk asht Rusia, nuk asht Kina, nuk asht ndonjë aktor tjetër i jashtëm.
Ajo për të cilën shqetësohem asht kërcënimi nga brenda.
Tërheqja e Europës nga disa prej vlerave të saj ma themelore: vlerat e përbashkëta me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
•Unë u habita që një ish-komisioner europian doli në televizion kohët e fundit dhe dukej i kënaqun që qeveria rumune sapo kishte anulue një zgjedhje të tanë. Ai paralajmëroi se nëse gjanat nuk shkojnë simbas planit, e njëjta gjà mund të ndodhë edhe në Gjermani.
•Tashmë, këto deklarata kavalierësh janë tronditëse për veshët amerikanë. Për vite na asht thanë se gjithçka që financojmë dhe mbështesim asht në emën të vlerave tona të përbashkëta demokratike. Gjithçka, nga politika jonë e Ukrainës deri te censura dixhitale, cilësohet si mbrojtje e demokracisë. Por kur shohim gjykatat europiane që anulojnë zgjedhjet dhe zyrtarët e naltë që kërcënojnë të anulojnë të tjera, duhet të pyesim nëse po e mbajmë vedin në një standard të naltë të duhun. Dhe e them vetë, sepse në thelb besoj se jemi në të njëjtin ekip.
•Duhet të bajmë ma shumë sesa të flasim për vlerat demokratike. Ne duhet t’i jetojmë ato. Tashmë, në kujtimin e gjallë të shumë prej jush në këtë dhomë, lufta e ftohtë pozicionoi mbrojtësit e demokracisë kundër forcave shumë ma tiranike në këtë kontinent.
Dhe merrni parasysh anën në atë luftë që censuroi disidentët, që mbylli kishat, që anuloi zgjedhjet. A ishin ata djemtë e mirë? Sigurisht që jo. Dhe falë Zotit e humbën luftën e ftohtë. Ata humbën sepse as nuk i vlerësuen dhe as nuk i respektuen të gjitha bekimet e jashtëzakonshme të lirisë, lirinë për të befasue, për të ba gabime, për të shpikë, për të ndërtue.
Siç rezulton, ju nuk mund të detyroni inovacionin ose kreativitetin, ashtu siç nuk mund t’i detyroni njerëzit se çfarë të mendojnë, çfarë të ndjejnë ose çfarë të besojnë.
Dhe ne besojmë se këto gjana sigurisht që janë të lidhuna. Dhe për fat të keq, kur shikoj Europën sot, ndonjëherë nuk asht aq e kjartë se çfarë ndodhi me disa nga fituesit e Luftës së Ftohtë.
•Nëse po kandidoni nga frika e votuesve tuej, Amerika nuk mund të bajë asgja për ju.
•Unë shikoj nga Brukseli, ku komisarët e Komisionit të BE-së paralajmëruen qytetarët se ata synojnë të mbyllin mediat sociale gjatë periudhave të trazirave civile: në momentin që ata dallojnë atë që ata e kanë gjykue si “përmbajtje urrejtjeje”. Ose pikërisht në këtë vend ku policia ka kryer bastisje kundër qytetarëve të dyshuem për postimin e komenteve antifeministe në internet si pjesë e “luftës kundër mizogjinisë”1 në internet.
•Shikoj në Suedi, ku dy javë ma parë, qeveria dënoi një aktivist të krishtenë për pjesëmarrje në djegien e Kuranit që rezultoi në vrasjen e mikut të tij. Dhe siç konstoi gjykatësi ftohësisht në çështjen e tij, ligjet e Suedisë për të mbrojtë gjoja shprehjen e lirë, në fakt, nuk japin – dhe po citoj – një ‘leje pa pagesë’ për të ba ose thanë ndonjë gja pa rrezikue ofendimin e grupit që e ka atë besim.
•Dhe ndoshta ma shqetësuesja, unë shikjoj te miqtë tanë shumë të dashtun, Mbretnia e Bashkuar, ku largimi nga të drejtat e ndërgjegjes ka vënë në pikëpyetje liritë themelore të britanikëve fetarë në veçanti. Pak ma shumë se dy vjet ma parë, qeveria britanike akuzoi Adam Smith Conner, një fizioterapist 51-vjeçar dhe një veteran ushtrie, për krimin e tmerrshëm të qëndrimit 50 metra larg një klinike aborti dhe lutjes në heshtje për tre minuta, duke mos pengue askënd, duke mos ndërveprue me askënd, vetëm duke u lutun në heshtje vetë. Mbasi forcat britanike të ligjit e panë
1.mizogjini – trajtimi i femnës si trup seksual…!
atë dhe kërkuen të dinin se për çfarë po lutej, Adami u përgjigj thjesht, ishte në emër të djalit të tij të palindun.
•Ai dhe ish e dashtuna e tij kishin abortue vite më parë. Tash oficerët nuk lëviznin. Adami u shpall fajtor për shkeljen e ligjit të ri të qeverisë për Zonat Buffer2, i cili kriminalizon lutjen e heshtun dhe veprime të tjera që mund të ndikojnë në vendimin e një personi brenda 200 metrave nga një institucion aborti. Ai u dënue me mijëra paund si shpenzime ligjore për prokurorinë.
•Tani, do të doja të mund të thosha se ky ishte një rast, një shembull i vetëm, i çmendun i një ligji të shkruem keq që po miratohej kundër një personi të vetëm. Por jo. Tetorin e kaluem (2024), vetëm pak muaj ma parë, qeveria skoceze filloi të shpërndajë letra për qytetarët, shtëpitë e të cilëve ndodheshin brenda të ashtuquajturave zona të sigurta të aksesit, duke i paralajmërue ata se edhe lutja private brenda shtëpive të tyne asht shkelje e ligjit. Natyrisht, qeveria u bani thirrje lexuesve të raportojnë çdo bashkëqytetar të dyshuar për krim të mendimit në Britani dhe në mbarë Europën.
•Fjala e lirë, kam frikë se asht në zgrip, në hupje dhe në interes të komedisë së miqve të mi (liderve qeveritarë europianë – Z.M.), por edhe në interes të së vërtetës, do të pranoj se ndonjëherë zërat ma të naltë për censurë nuk kanë ardhë vetëm nga brenda Europës, por edhe nga brenda vendit tem, ku administrata e maparshme 22 Buffer Zonës Law – Ligji i Zonave Bufere, ligji i zonave mbrojtëse seksuale, e drejta e abortit të femnës mbrohet nga shteti. Ndalohet e drejta për të protestue kundër abortit. Kërcënonte dhe ngacmonte kompanitë e mediave sociale për të censurue të ashtuquejtunin dezinformim.
Dezinformata, si, për shembull, ideja se koronavirusi ka të ngjarë të kishte rrjedhë nga një laborator në Kinë. Qeveria jonë (Biden – Z. M.) inkurajoi kompanitë private që t’u mbyllnin gojën njerëzve që guxuen të thoshin atë që doli të ishte një e vërtetë e kjartë.
•Kështu që unë vij këtu sot jo vetëm me një vëzhgim, por me një ofertë. Dhe ashtu si administrata e Bidenit dukej e dëshpëruem, për t’i heshtë njerëzit për të thanë mendimet e tyne, ashtu edhe administrata Trump do të bajë pikërisht të kundërtën, dhe shpresoj se ne mund të punojmë së bashku për këtë.
•Në Uashington, ka një sherif të ri në qytet. Dhe nën udhëheqjen e Donald Trump, ne mund të mos pajtohemi me pikëpamjet tuaja, por ne do të luftojmë për të mbrojtë të drejtën tuaj për t’i ofrue ato në sheshin publik. Tashmë, sigurisht, jemi në pikën që situata asht përkeqësue aq shumë sa këtë dhjetor, Rumania anuloi drejtpërdrejt rezultatet e zgjedhjeve presidenciale bazue në dyshimet e dobëta të një agjencie inteligjence dhe presionin e madh nga fqinjët e saj kontinental (Rusia – Z.M.). Tani, siç e kuptoj unë, argumenti ishte se dezinformimi rus kishte infektue zgjedhjet rumune. Por unë do t’u kërkoja miqve të mi europianë të kishin një perspektivë. Mund të besoni se asht e gabuem që Rusia të blejë reklama në mediat sociale për të ndikue në zgjedhjet tueja? Ne me siguri e bajmë. Mund ta dënoni edhe në skenën botnore. Por nëse demokracia juej mund të shkatërrohet me disa qindra mijëra dollarë reklama dixhitale nga një vend i huej, atëherë nuk jeni për të fillue shumë të fortë.
•Tashmë, lajmi i mirë asht se më ndodh të mendoj se demokracitë tueja janë në thelb ma pak të brishta sesa shumë njerëz me sa duket i frikësohen.
•Të besosh në demokraci do të thotë të kuptosh se secili prej qytetarëve tanë ka mençuri dhe ka një za.
•Dhe vërtet besoj se lejimi i qytetarëve tanë të thonë mendimin e tyne do t’i bajë ata akoma ma të fortë. Gja qi, natyrisht, na kthen në Mynih, ku organizatorët e kësaj konference i kanë ndalue ligjvënësit që përfaqësojnë partitë populiste si të majtë ashtu edhe të djathtë të marrin pjesë në këto biseda. Tashmë, përsëri, ne nuk duhet të pajtohemi me gjithçka ose ndonjë gja që thonë njerëzit. Por kur liderët politikë përfaqësojnë një zonë të randësishme elektorale, asht detyrë që të paktën të marrim pjesë në dialog me ta.
•Tashmë, për shumë prej nesh në anën tjetër të Atlantikut, duken gjithnjë e ma shumë si interesa të vjetra të rrënjosuna që fshihen mbas fjalëve të shëmtueme të epokës sovjetike si dezinformata dhe tjetërsime, të cilëve thjesht nuk u pëlqen ideja që dikush me një kandvështrim alternativ mund të shprehë një mendim tjetër ose, Zoti na ruejtë, të votojë ndryshe, ose edhe ma keq, të fitojë zgjedhjet.
•Tashmë, kjo asht një konferencë sigurie dhe jam i sigurt që të gjithë keni ardhë këtu të përgatitun me folë rreth mënyrës se si synoni saktësisht të rrisni shpenzimet e mbrojtjes gjatë vjeteve të ardhshme në përputhje me një objektiv të ri. Dhe kjo asht e mrekullueshme, sepse siç e ka ba shumë të kjartë Presidenti Trump, ai beson se miqtë tanë europianë duhet të luajnë një rol ma të madh në të ardhmen e këtij kontinenti. Ne nuk mendojmë se e dëgjoni këtë term “ndarje barre”, por mendojmë se asht një pjesë e randësishme e të kenit në një aleancë të përbashkët së bashku që europianët të rriten ndërsa Amerika fokusohet në zona të botës që janë në rrezik të madh.
•Por më lejoni t’ju pyes gjithashtu, si do të filloni të mendoni edhe për llojet e pyetjeve të buxhetit nëse ne nuk e dimë se çfarë asht ajo që po mbrojmë në radhë të parë?
Unë kam dëgjue shumë tashmë në bisedat e mia dhe kam pasë shumë, shumë biseda të shkëlqyera me shumë njerëz të mbledhun këtu në këtë dhomë. Kam dëgjue shumë për atë nga çfarë duhet të mbroheni, dhe sigurisht kjo asht e randësishme. Por ajo që më asht dukë pak ma pak e kjartë, dhe sigurisht mendoj për shumë nga qytetarët e Europës, asht pikërisht për çfarë po mbroni vedin. Cili asht vizioni pozitiv që e gjallnon këtë kompakt të përbashkët të sigurisë që ne të gjithë besojmë se asht kaq i randësishëm?
•Unë besoj thellësisht se nuk ka siguri nëse keni frikë nga zërat, opinionet dhe ndërgjegja që drejtojnë vetë njerëzit tuej. Europa përballet me shumë sfida. Por kriza me të cilën përballet ky kontinent tashmë, kriza që besoj se e përballojmë të gjithë së bashku, asht e krijuem nga ne.
Nëse jeni duke kandidue nga frika e votuesve tuej, Amerika nuk mund të bajë asgja për ju. As për këtë çështje, a ka ndonjë gja qi mund të bani për popullin amerikan qi më zgjodhi mua dhe Presidentin Trump. Ju nevojiten mandate demokratike për të arritun çdo gja me vlerë në vjetët e ardhshme.
• A nuk kemi mësue asgja që mandatet e pakta prodhojnë rezultate të paqëndrueshme? Por ka aq shumë vlerë që mund të arrihet me llojin e mandatit demokratik që mendoj se do të vijë nga të kenit ma i përgjegjshëm ndaj zërave të qytetarëve tuej. Nëse do të gëzoni ekonomi konkuruese, nëse do të gëzoni energji të përballueshme dhe zinxhirë të sigurt furnizimi, atëherë keni nevojë për mandate për të qeverisë sepse duhet të bani zgjedhje të vështira për t’i shijue të gjitha këto gjana.
•Dhe sigurisht, ne e dimë shumë mirë këtë. Në Amerikë, nuk mund të fitosh një mandat demokratik duke censurue kundërshtarët ose duke i futë në burg. Qoftë lideri i opozitës, një e krishtenë e përulun që lutet në shtëpinë e vet, apo një gazetare që përpiqet të raportojë lajmet. As nuk mund ta fitoni një të tillë duke shpërfillë elektoratin tuej bazë për pyetje të tilla si, kush duhet të jetë pjesë e shoqërisë sonë të përbashkët.
•Dhe nga të gjitha sfidat urgjente me të cilat përballen kombet e përfaqësueme këtu, unë besoj se nuk ka asgja ma urgjente se migrimi masiv. Sot, pothuajse një në pesë persona që jetojnë në këtë vend janë shpërngulë këtu nga jashtë. Kjo asht, natyrisht, niveli ma i naltë i të gjitha kohnave. Asht një numër i ngjashëm, meqë ra fjala, në Shtetet e Bashkuara, gjithashtu një numër i naltë i të gjitha kohnave. Numri i emigrantëve qi hynë në BE nga vende jo anëtare të BE-së u dyfishue vetëm midis 2021 dhe 2022. Dhe sigurisht, asht rritë shumë ma naltë që atëherë.
•Dhe ne e dimë situatën. Nuk u materializue në vakum. Asht rezultat i një sërë vendimesh të ndërgjegjshme të marra nga politikanët në të gjithë kontinentin, dhe të tjerë në mbarë botën, gjatë një dekade. Ne pamë tmerret e shkaktueme nga këto vendime dje pikërisht në këtë qytet.
Dhe sigurisht, nuk mund ta sjell përsëri pa mendue për viktimat e tmerrshme që patën një ditë të bukur dimni të shkatërruem në Mynih. Mendimet dhe lutjet tona janë me ta dhe do të mbeten me ta. Por pse ndodhi kjo në radhë të parë?
•Asht një histori e tmerrshme, por asht një histori që e kemi dëgjue shumë herë në Europë, dhe për fat të keq shumë herë edhe në Shtetet e Bashkuara. Një azilkërkues, shpesh një i ri në mesin e të 20-ave, tashmë i njohun për policinë, përplasi një makinë në një turmë dhe shkatërron një komunitet. Uniteti. Sa herë duhet të pësojmë këto pengesa të tmerrshme përpara se të ndryshojmë kursin dhe ta çojmë qytetnimin tonë të përbashkët në një drejtim të ri? Asnjë votues në këtë kontinent nuk shkoi në kutinë e votimit për të hapë portat për miliona emigrantë të pa verifikuem. Por e dini për çfarë votuen? Në Angli, ata votuen për Brexit. Dhe dakord ose jo, ata votuen për të.
Dhe gjithnjë e ma shumë në të gjithë Europën, ata po votojnë për liderët politikë që premtojnë t’i japin fund migrimit jashtë kontrollit. Tani, ndodh që të pajtohem me shumë nga këto shqetësime, por ju nuk duhet të pajtoheni me mue.
•Thjesht mendoj se njerëzit kujdesen për shtëpitë e tyre. Ata kujdesen për andrrat e tyne. Ata kujdesen për sigurinë e tyne dhe aftësinë e tyre për të sigurue vedin dhe fëmijët e tyne.
•Dhe ata janë të zgjuet. Mendoj se kjo asht një nga gjanat ma të randësishme që kam mësue në kohën teme të shkurtën në politikë. Ndryshe nga sa mund të dëgjoni, disa male në Davos, qytetarët e të gjitha kombeve tona në përgjithësi nuk e mendojnë vedin si kafshë të arsimueme ose si dhambëza të këmbyeshme të një ekonomie globale.
Dhe nuk asht për t’u habitë qi ata nuk duen të ngatërrohen ose të injorohen pamëshirshëm nga udhëheqësit e tyne.
Dhe asht punë e demokracisë të gjykojë këto çështje të mëdha në kutinë e votimit.
•Përqafoni atë që ju thonë njerëzit tuaj, edhe kur asht befasuese, edhe kur nuk jeni dakord.
•Unë besoj se shkarkimi i njerëzve, hedhja poshtë shqetësimeve të tyne ose ma keq akoma, mbyllja e mediave, mbyllja e zgjedhjeve ose mbyllja e njerëzve jashtë procesit politik nuk mbron asgja. Në fakt, asht mënyra ma e sigurt për të shkatërrue demokracinë. Të flasësh dhe të shprehësh opinione nuk asht ndërhymje në zgjedhje. Edhe kur njerëzit shprehin pikëpamje jashtë vendit tuej, dhe madje edhe kur ata njerëz janë shumë me ndikim – dhe më besoni, e them jo pa humor – nëse demokracia amerikane mund të mbijetojë dhjetë vjet nga qortimi i Greta Thunberg, ju djema mund t’i mbijetoni disa muajve të Elon Musk.
•Por ajo qi asnjë demokraci, amerikane, gjermane apo europiane nuk do të mbijetojë, qi asht t’u thotë miliona votuesve se mendimet dhe shqetësimet e tyne, aspiratat e tyne, lutjet e tyne për lehtësim, janë të pavlefshme ose të padenjë për t’u marrë në konsideratë.
•Demokracia mbështetet në parimin e shenjtë se zani i popullit ka randësi. Nuk ka vend për mure zjarri. Ju ose i përmbaheni parimit ose jo. Europianët, njerëzit kanë një za. Liderët europianë kanë një zgjedhje. Dhe besimi jem i fortë asht se ne nuk kemi nevojë të kemi frikë nga e ardhmja.
•Përqafoni atë që ju thonë njerëzit tuej, edhe kur asht befasuese, edhe kur nuk jeni dakord. Dhe nëse veproni kështu, mund ta përballoni të ardhmen me siguri dhe besim, duke e dijtë se kombi qëndron pranë secilit prej jush. Dhe kjo, për mua, asht magjia e madhe e demokracisë. Nuk asht në këto ndërtesa guri apo hotele të bukura. Nuk asht as në institucionet e mëdha që kemi ndërtue së bashku si një shoqëri e përbashkët.
•Të besosh në demokraci do të thotë të kuptosh se secili prej qytetarëve tanë ka mençuri dhe ka një za. Dhe nëse refuzojmë ta dëgjojmë atë za, me gjithë përpjekjet tona ma pozitive do të arrijmë shumë pak suksese.
Siç ka thanë dikur Papa Gjon Pali II, për mendimin tem, një nga kampionët ma të jashtëzakonshëm të demokracisë në këtë kontinent apo në ndonjë tjetër, “Mos ki frikë!” – ne nuk duhet të kemi frikë nga njerëzit tanë edhe kur ata shprehin pikëpamje që nuk pajtohen me udhëheqjen e tyne.
Faleminderit të gjithëve. Ju uroj fat të gjithëve. Zoti ju bekofte.
(•To believe in democracy is to understand that each of our citizens has wisdom and has a voice. And if we refuse to listen to that voice, even our most successful fights will secure very little. As Pope John Paul II, in my view, one of the most extraordinary champions of democracy on this continent or any other, once said, ‘do not be afraid’. We shouldn’t be afraid of our people even when they express views that disagree with their leadership. Thank you all. Good luck to all of you. God bless you.)”
James David Vance – Zv.President i USA nga Fjalimi në Mynih më 14 fruer 2025
në shqip Zef Manima
Shkodër, 15 fruer 2025
Shënim: 1. 2. 3. Z.F. asht Zef Manima qi e ka shtue apo skjarue. Ato pak skjarime janë të Z.M. E keni edhe në anglisht nëse doni matej me…!
*Titulli redaksional