Qyteti pa dashuri – nga Halil Matoshi – Rreth librit “Kloroform” të Klara Budës

Halil Matoshi

.

Edhe skena me dy vajzat AB është “konstruktuar” artistikisht për të fshikulluar “shoqërinë e pervertimit të vlerave”. Kështu, përpjekja e regjimit për të krijuar njeriun e ri dha një qenie të pervertuar, sikurse gardian i morgut, (Marenglen Qani Qeni) i cili realizon edhe kontrapunktin; Pasi ishte një shoqëri që shthuret (shqepet), ndërsa Qanua përmes rikonstituimit të himenit kërkon të bëjë të kundërtën, shkon në kahun e kundërt (qepjen). Por akti më makabër kundër individit (dhe në rastin e romanit të Budës) dhe kundër veriut është edhe vdekja e Luiza Kodrës, malësores shtatzënë, e cila kalon direkt (pa ndërhyrje kirurgjikale, për ta shpëtuar nga barra e vështirë) nga dhoma e saj në sallën e morgut, pasi i inokulojnë një solucion vdekjeprurës). Pasi “njeriu i ri” (në këtë rast vrasës) Marenglen Qani Qeni, ka marrë përsipër të kryejë abortin e Almës, kundër dëshirës së saj, por siç e do familja e Almës, pjesë e nomenklaturës komuniste. Meqë aborti vetëm në Shqipëri (dhe në Rumani) nga vendet e lindjes ishte i ndaluar me ligj, ai helmon Luiza Kodrën, për të përdorur identitetin e saj në dokumentet zyrtare, pasi nuk mund të vërë emrin e Almës, sepse nuk ka certifikatë aborti për të… Kjo është një ngjarje sa e pabesueshme, aq edhe tragjike. Qaniu ia imponon Almës identitetin e malësores Luiza Kodra që do të vdesë (vritet) për të shërbyer si identitet i rremë për Almën… Krimi i parë ishte loja, mbikëqyrja e saj, kur parulla “gju me gju me popullin” e kishte kodin e fshehtë që do të thoshte mos e lini popullin vetëm, shoqërojeni deri në varr, përgjojeni, bëjeni pronë të partisë. Dikur ndalohet qeshja, sepse po u zure duke u ngërdheshur qoftë edhe krejt pa sherr, vetëm se të hapet goja ashtu instinktivisht, dënohesh me heqje lirie qytetare. Pastaj gjuha, këputja e krahëve të shqipes, (edhe gegnishtja shndërrohet në rezistencë vetvetiu. Autorja përmes veriorit Fran thotë se “veriu i përjashtuar trup e shpirt!”, e bën vendin më të vogël (edhe fizikisht) pra edhe më lehtë të kontrollueshëm. Dhe një veriore vritet vetëm se një familjeje nga nomenklatura i duhet një dokument fals për abortin e vajzës së tyre. Pastaj arti, “asgjësimi i pushtetit të artit” duke ua kthyer artin masave e duke ua marrë atë artistëve të vërtetë, përmes doktrinës zyrtare të realsocializmit, vetë sistemi prandaj kujdesej që të fabrikojë duartrokitje, që krijojnë parakushte për masivizimin dhe ‘fshatarëzimin’ e tij si vrasje shpirtërore dhe në fund synohej bluarja e mishit të njeriut femër. Heqja me dekret e barrës (frytit) dhe pastaj qepja e himenit për qëllime të moralit amoral të diktaturës, që të prodhonte sa më shumë virgjëri artifice dhe sa më shumë viktima të dhunës. Personazhi i Budës, Alma Fishta (zgjedhja e mbiemrit nuk është rastësi, por vjen si opozicion personifikues ndaj diktaturës) tek pas viktimizimit (vrasjes së dyfishtë, shpirtërore dhe të frytit) e ndien (ose e mëson) leksionin nga gra mospërfillëse ndaj sistemit, vetëm pse ishin të etnisë së nëpërkëmbur, asaj rome, por edhe në aspektin social, qytetarë të rendit të dytë në komb dhe shtet, pastruese rrugësh, sipas të cilit leksion “mëmësia është realiteti i vetëm që i shpëton diktaturës.” Në fillesat e krijimit të njeriut të ri, sistemi kishte instaluar transplantimin e himenit, për ta ruajtur nderin si pompë të propagandës zyrtare, që do të thotë sistemi po e bënte transplantimin e nderit. “E imagjinon kryeartikullin e “Zërit të Popullit”? Vendi i parë në Evropë që transplanton nderin. Një nder i ri fringo!” (fq. 94) Dhe kjo “shoqëri sekrete” më në fund do të bluhej, si çdo gjë e gjallë në diktaturë, jo se ka bërë ndonjë krim, por pikërisht se i ka qëndruar anash krimit. Ndoshta faji i vetëm i të cilës është se ka aspiruar pak më tepër liri dhe intimitet. Ngase sistemi ishte shndërruar në panoptikon ku “vëllai i madh” ju sheh. Pra, sistemi, intimitetin njerëzor e ka shndërruar në lajm kombëtar, në radion shtetërore… Alma Fishta është qytetarja që pa kurrfarë mandati të shkruar vendoset në gjendje arresti (në spitalin gjinekologji-obstetrik, ku ishin edhe fillesat e shpërfilljes së regjimit), ku papandehur në orën tre e gjysmë para mëngjesit, në kohën e gjumit paradoksal, mund të hyjë policia sekrete: “Qytetare mos bëni asnjë lëvizje! Në emër të Popullit, jeni e arrestuar” (fq. 173) dhe merreni me mend, arresti vjen pikërisht në emër të popullit, kur ai fle gjumin pardoksal! Për fund po e citoj një koment, brilant, i kodifikuar dhe tepër i veçantë, për diktaturën shqiptare të Alma Fishtës: “Një shoqëri që qeveriset nga një teori e veçantë relativiteti, si një tren me shpejtësi të rrëgjuar, më të vogël se zeroja. Një tren me shpejtësi negative, një relativitet i llojit shqiptar!” (fq. 173) si një koment për sot dhe këtu, derisa po shkruaj këto radhë. Shikoj për dritare në sheshin e një qyteti kazermë, në sheshin e një palo-kryeqyteti të sëmurë, ku gjatë natës, nga shpura të spiunazhit partiak rrugët shënohen me emrat e qytetarëve shembullor, të cilët sistemi aktual i ka damkosur si “armiq të shtetit”, (sepse diktatura nuk mund të mbijetojë pa armiq) e të cilëve u dërgon mesazh se mund të vriten si arkitekti, emrin e të cilit e mban ajo rrugë. Ecje pa cak, agresion e propagandë përjashtuese ndaj tjetrit/tjetrës, ku gjuha e shqipes është shkurtuar, ku qeshja është ndaluar, sepse konceptohet si shpërfillje madje dhe tallje ndaj një pushteti fshataresk e autokratik, ku edhe arti dhe kultura janë fshatarizuar. Fshatarizmi në këtë nuk ka konotacion gjeografik por mental. Ky vend është sindromë e trenit me shpejtësi negative, që ec prapthi si në romanin e Klara Budës.