, ose përbindshave mitologjikë - dhe janë simbol i rezistencës, besës dhe ndershmërisë shqiptare.){kind=link}
Muji dhe Halili dy figura legjendare të ciklit të Kreshnikëve
nga Shefqet Mehmeti
Muji dhe Halili të njohur edhe si Gjeto Basho Muji dhe Sokol Halili, paraqesin çiftin e vëllezërve kryeheronj të këngëve të eposit shqiptar të kreshnikëve, shokë armësh në të gjitha bëmat.
Te Muji dhe Halili janë ruajtur të gjalla analogjitë e lashta ilire të atij çifti vëllezërish heronj, që ndeshen edhe te popujt e tjerë, si te Grekët (Dioskurët), Gjermanët, Indasit (Açvins), Armenët (Sanazar e Aslimelik) etj. Muji është përgjithësim i luftëtarit që jeton e vepron në mjedisin tipik të malësive shqiptare. Mund të themi se ai ishte një personifikim i vlerave të larta shpirtërore e fizike të popullit shqiptar, si: besa, burrëria, trimëria, qëndresa përballë vështirësive e armiqve, krenaria, dashuria për lirinë e vendin e vet. Fillimisht bari lopësh e kecash, falë forcës që i japin Zanat e malit (shih), e të cilën ai e parapëlqen përpara pasurisë e dijes, Muji bëhet i pamposhtur me tipare të jashtëzakonshme. Halili, vëllai më i vogël, ka raste që e zëvendëson Mujin në kuvende e çetime dhe i bindet autoritetit të vëllait më të madh, por vrulli rinor nganjëherë e bën të shpërthejë në veprime të papërmbajtura. Bëmat heroike, ku vërehet njëfarë epërsie edhe ndaj Mujit, i japin figurës së tij një madhështi legjendare origjinale.
Për t’i mbrojtur viset e tyre ilire-arbërore, ata kishin luftuar me ushtarë të Krajlit e me “asqerë” të Sulltanit. Por, para se gjithash kishin luftuar kundër bandave sllave të njohura si “çeta të harambashëve”, të cilat asokohe kishin bërë grabitje, djegie e vrasje në mesin e fiseve ilire-arbërore. Të dy vëllezërit janë përgjithësime artistike të individualizuara, që jetojnë secili në botën e vet shpirtërore dhe njëkohësisht plotësojnë njëri-tjetrin.
Muji dhe Halili ishin dy nga figurat më të njohura të Ciklit të Kreshnikëve në letërsinë gojore shqiptare, veçanërisht në epikën heroike të veriut të Shqipërisë, e cila ruhet në këngët epike të lahutës.
Muja është zakonisht paraqitur si vëllai i madh, i urtë dhe i fuqishëm, udhëheqës i trimave kreshnikë. Ai shpesh përfaqëson drejtësinë, burrërinë dhe mbrojtjen e vendit nga të huajt apo të padrejtët.
Halili, vëllai i vogël, është zakonisht më i ri, më i shpejtë dhe më i guximshëm, ndonjëherë edhe më impulsiv. Ai shpesh ndihmon Mujën në betejat kundër armiqve të ndryshëm, duke treguar zgjuarsi dhe trimëri të jashtëzakonshme.
Këta dy vëllezër luftojnë kundër armiqve të ndryshëm – shpesh turqve, shkjave (sllavëve), ose përbindshave mitologjikë – dhe janë simbol i rezistencës, besës dhe ndershmërisë shqiptare.
Dëshiron një shembull këngë apo ndonjë histori të veçantë për Mujën dhe Halilin?
Marrë nga Muri i FB Shefqet Mehmeti, 25 prill 2025