Finlanda
nga Parid Turdiu
I ngjan disi Shqipërisë, për nga historia.
Ka qenë e banuar nga fise të humbura pagane, diverse, disa me origjinë të lashtë europiane, disa me origjinë uralike. Kur u pushtua nga “kryqzata” suedeze me 1150, banorët e saj u konvertuan me forcë në fenë kristiane.
Suedezët e quajtën Fundi i Botës, Finland. Dhe nën sundimin e tyre qëndroi për më shumë se 650 vjet.
Gradualisht u formua një si punë kombi rreth gjuhës uralike Suomi, e ngjashme me gjuhët hungareze dhe estoniane, por diversiteti tribal vazhdonte të ishte më i theksuar.
Me 1809, Suedia humbi një luftë dhe Finlanda i kaloi Rusisë.
Car Aleksandri II, konstituoi granddukatin autonom të Findlandës, nën Perandorinë Ruse, me të drejtën për të mësuar gjuhën finlandeze dhe shtypur markun finlandez.
Me 1917, ndodhi Revolucioni i Tetorit dhe perandoria ruse u shpartallua. Finlanda shpalli pavarsinë. Filloi ajo që finët e quajnë “lufta vëllavrasëse” ndërmjet të bardhëve dhe të kuqve. Në Finlandë fituan të bardhët dhe vendi qëndroi indipendent.
.
Më 1939, Stalini sulmoi Finlandën në të ashtuquajturën “lufta e dimrit”, ku kërkonte ta rikthente në gjirin e Bashkimit Sovjetik. Për çudi ushtria finlandeze rezistoi me sukses, me ndihmën e “vullnetarëve” gjermanë. Lufta u mbyll me një paqe për të cilën Finlanda u detyrua t’i lëshonte Stalinit Karelinë Jugore, pranë Petërsburgut.
Territori i gadishullit skandinav në lindje të kufirit të sotëm finlandez quhet Karelia dhe i përkiste Finlandës. Pas Luftës së Dimrit, karelianët, etnikisht të ngjashëm me finët, u detyran të braktisnin trojet e veta dhe të shpërguleshin në Finlandë. Karelia ngeli bosh dhe u popullua nga rusët. Karelia, rreth liqenit Ladoga, në ndryshim nga Finlanda, qenka tokë pjellore. Karelianët akoma e ruajnë nostalgjinë – na tha guida. Thonë “edhe zogjtë këndojnë më bukur në Kareli!”.
Guida tha se skandinavë janë suedezët, danezët dhe norvegjezët. “Ne nuk jemi skandinavë – tha – jemi uralikë. Suedezët na quajnë patate finlandeze, se jemi bullafiqë.
Të gjatë, të hollë bjondë dhe me sy blu janë skandinavët. Në pjesën lindore të vendit tonë janë me flokë dhe sy kafe.” (Që unë nuk i pashë. Këtu në Helsinki të gjithë janë ekstra bjondë!)
Rrugët janë të shënuara në gjuhët finlandeze dhe suedeze. Akoma flitet suedishtja gjerësisht. Janë shumë bjonde dhe ftyrat i kanë babyface, gocat të bukra, vëllezërit e tyre ok, por jo sexy. Adultët janë mbipeshë.
.
Vendi është i rrafshët, ka shkëmbinj por jo male e kodra. Ka shumë pyje dhe liqene.
Si shpjegohet inteligjenca e finlandezëve? “Shkollat shumë të mira dhe dimri i gjatë – tha guida, – gjatë të cilit kohëkalim është leximi. Njerëzit më të mirë bëhen mësues. Edhe mësuesit e kopshit janë me grada pasuniversitare.
Figura e mësuesit gëzon status social të lartë!”
Helsinki është sa Tirana, me rrugë të gjera, parqe dhe pallate 5-6 katshe, pothuajse si urbanistikë socialiste. Eshtë krejt në rregull si qytet, por jo eksitant, tepër i qetë. Qendra historike përbehet nga ndërtesa neoklasike stil rus i shek. 19, aq sa filmat me Rusi xhirohen këtu. Pjesa më e re ka ndërtesa racionaliste dhe moderne. Deri tani asnjë kullë, por po mendojnë ta rrisin intensitetin e qendrës duke ndërtuar kulla. Apartamentet më të shtrenjta janë mbi 20 mijë dollare për m2, pra 7-10 herë më shtrenjtë se në Tiranë(!)
Cfarë kanë këta më shumë se ne? Asgjë! 100 vjet shtet, me fqinjë të rrezikshëm, rusët. Vetëm se janë njerëz të drejtë, që ndjekin rregullat dhe e kanë kthyer vendin e vet të mërzitshëm në një nga më të admiruarit në botë.