back to top
8.5 C
Tirana
E premte, 29 Mars, 2024

Dy Autorё nёn njё Kopertinё nga Vehbi Skёnderi

Gazeta

Vehbi Skënderi (1927-2011)
Vehbi Skënderi (1927-2011)

Dy Autorё nёn njё Kopertinё

nga Vehbi Skёnderi

-Shёnime pёr librin “Muret e muzgut” tё Lazёr e Jozef Radit –

Dalja e njё libri me poezi besoj se ёshtё njё ngjarje mё e rёndёsishme, se sa njё gol i humbur a i realizuar nё ndeshjet e javёs. E ndoshta ёshtё diçka mё tepёr, se sa kёnga e njё tё dёshtuari, qё mungesёn e talentit tё vet e mbush me tё thirrurat e tё çirrurat “moderne”. Por “Muret e Muzgut” veç asaj qё i takon çdo libri, ka edhe tё veçantёn e vet. Diçka tё jashtёzakonshme: pёrmban dy vёllime poetike dhe dy autorёt: At e Bir!

“Muret e muzgut”
“Muret e Muzgut”

***
Po si u krijua portreti i dy poetёve?
Krishti shkeli zbathur gjithё rёrёn e shkretёtirave. Dy Radёt tёrё baltrat e kampeve. Gjithё thёngjijtё e rёrёs tё internimeve! Natyrisht ka edhe plot tё dhёna tё tjera, qё i afrojnё e i pёrngjasojnё me njёri tjetrin. Dikush, tejet dashamirёs, i shtyrё nga mendimi i njohur “bёmё o babё tё tё ngjajё” nё vend qё tё kёrkojё diversitet e tё zbulojё diversitetin (qё ёshtё gjithandej i pranishёm) rrёmih nё tё dhёnat gjenetike, biografike, historike, demokrafike, etnografike, etj e bёn çmos pёr tё “vёrtetuar” identitetin e tyne. Por, kjo “pёrkujdesje” ёshtё e pamenduar. Sado tё lidhur qё tё jenё nga trungu familjar dhe sado tё afёrt e tё dashur, si at e bir ata janё krejt tё ndryshёm si poetё. Ndoshta pikёrisht kjo ashtё dёshmia mё kokёforte, qё vёrteton se ata janё poetё!
Dikush tjetёr, edhe ky tejet “dashamirёs”, duke u nisur nga ndonjё paragjykim “klasor” dhe anakronik “Muret e Muzgut” i identifikon me muret e burgut e tё burgjeve. Dhe, padashur, ka prirje qё poetёt t’i kallё pёrsёri pёrbrenda katёr mureve tё birucёs. Ky zotni, qё mund tё jetё vёrtet dashamirёs, harron se poezia, kudo qё tё lind e tё ngjizet: nё fund tё honit apo nё fund tё detit, nёntokё apo mbi tokё, ka dimensionet e hapsirёs dhe ёshtё e destinuar qё tё matet me hapsirat.
Por çfarё mund tё themi tjetёr pёr tё dy autorёt sёbashku e nё veçanti?
Radi (At): Tragjik. Konçiz. Nganjёherё edhe cinik, megjithatё pёrpjekjet e stёrmundimshme pёr t’i shqyer vargojtё, ngelet prapё nё pranga. Eshtё si tё thuash, njё demon i lodhur. Gjysmё i gjallё, gjysmё i vdekur. Qё edhe kur ndihet i gjallё e i fortё, u truhet tё gjallёve.
Radi (Bir): Gjithnjё i brishtё. I butё. Diku i plagosur. Diku nё baltёn e dilemёs. Diku i penduar. Diku duke u nisur. Diku pret tё vijё dikush, pёrpara se tё niset. Diku… Po gjithnjё nё kёrkim tё vetes e tё poezisё. Por, natyrisht, ai qё kёrkon nuk gjen vazhdimisht. Nganjёherё poezia nis nё mes, apo nё stofёn e fundit. Nganjёherё, kujton se e ka kapur Luanin e Nemeas pёr lejlesh, dhe nuk e kap dot. Kёshtu qё ngelet diku, nё hyrje. Pa e gjetur e pa e zotёruar lёndёn.
I thashё qё tё gjitha kёto, jo pёr t’u pёrgatitur qё t’u them: Jozefi nuk ashtё poet! As pёr t’u thёnё: Ja poeti! (Eshtё apo nuk ёshtё, ju do ta shikoni vetё!) As pёr t’u thёnё: ёshtё diçka. Por ka humbur rrugёs, si ai pёrroi qё teret e zhduket nё ranishte. Jo! As pёr t’u thёnё: Faljani mёkatet tё ngratit! Posa ka dalё nga burgu. Dihet, se njё nga kryeveprat e poezisё botёrore ёshtё shkruar nё Ferr!
Po. I thashё kёto tё gjitha, pёr t’u dhёnё sihariqin: Erdhi Poeti! Dhe pёr tё dhёnё kёtё lajm tё gёzuar, nuk qenka nevoja pёr tё tundur zilet e kumbonat, te 70-80 poezitё e librit. Mjaftojnё edhe 5 poezi, 7 ose 10 poezi. Pra, unё kam kёnaqёsinё qё t’u them tё gjithёve: Ardhi Poeti! Bile jo vetёm. Erdhi me Babanё e vet. Duke e mbajtur pёr dore. Edhe duke u mbajtur pas dorёs sё tij!
Pra ata vinё qё tё dy midis nesh, duke ecur secili me hapin e vet dhe duke u mbajtur pas njёri-tjetrit. Kёshtu qё herё janё vёllezёr siamezё, herё tё veçantё. Bile tё kundёrt.
Dhimbja, bie fjala, ashtё e kudondodhur. Por te Radi (At) ajo ashtё gati plagё. Plagё e hapur! Kurse te Jozefi disi mё e butё, mё e pranueshme. E ndoshta mё e thellё.

Lazër Radi e Jozef Radi 1996
Lazër Radi e Jozef Radi 1996

Radi (At): Ka strukturё mё tё pasur. E thyen vargun kur tё dojё e kur t’i vijё pёrmbarё. Stis rimё tё brendёshme, aliteracione, asonanca. Shfrytёzon pa kurrfarё sforcimi mjetet stilistike tё cilat, jo vetёm i njeh, por edhe i zotёron mirё. Dhe befas, sikur ngec diku… Po ku ngec? Ku pёrplaset? Brenda strukturave tё padukshme, qё edhe pa i llogaritur, vazhdojnё tё jenё tё pranishme, brenda mbeturinave strukturale tё dikurshme apo brenda vetes?
Ndёrsa te Radi (Bir) poezia pёrcakton strukturёn e vet (kam parasysh poezitё mё tё arrira!) pa e piketuar kush. Domethёnё as vetё Jozefi! Eshtё frymёzimi, intensiteti poetik, lёnda, mendimi, dramaciteti ata qё pёrcaktojnё shtrirjen e poezisё, vargun, ritmin, muzikalitetin etj. Vreni pёrshembull poezitё: “Mall pёr diçka tё vdekur” , “Im bir”, “Ylli i vockёl”, “Vdekja e vjeshtёs”, “Pasditja”, “Ti je det shpirti im”, “Shpёtojeni Venezian”, etj.
Njё element i kudondodhur te poezia e Radёve nё “Muret e muzgut” ёshtё vuajtja. Dilema e vazhdueshme. Si ta themi: dёshira pёr tё ecur, pёr tё çarё dhe muret! Ndonёse prometeizmi Lazёr Radin, nuk e lё tё rrёzohet, barra e rёndё e vuajtjeve e gozhdon. Nuk e lё tё çapet!

Livadhet e blerta kanё mbetё larg
ku as kujtimet nuk mbrrijnё
veç do gurё t’bardhё murranash
mё rrethojnё si qingja t’braktisun

E pastaj vjen kambana:

Oh! Atje pёrfund stinёve tё mia
ku s’shkel ma askush
bien bora e harresёs…

Njё thirrje kaq rrёnqethёse me kaq shumё dramё e pikllim, zor ta ndeshёsh nё njё libёr tё tёrё! Por ja se si i pёrgjigjet kёsaj kambane ugurzezё i biri Jozefi. Gati me inat:

Ditёn, vёlla, jetoje gjer nё thёrrime.
Ndoshta edhe nё nji orё t’vetme
mund tё ndёrtosh
gjithçka tё shkatёrroi ky shekull (fq.81)

Kёto vargje duken si vijim i atij dialogu tё supozuar, At e Bir… por nё tё vёrtetё Jozefi nuk i pёrgjigjet vetёm babait tё vet, po edhe gjithё atyne faktorёve tё panumurt, qё i ka ndjekur mbrapёsira e mjerimi kёmbakёmbёs!

(Rilindja Demokratike, e Martё 19 Prill 1994)

Related Images:

More articles

Ky sajt përdor Akismet-in për të pakësuar numrin e mesazheve të padëshiruara. Mësoni se si përpunohen të dhënat e komentit tuaj.

Portali Radiandradi.com, prej 11 vitesh dhuron kontribute të përditshme në shumë fusha të kulturës, historisë dhe vlerave shqiptare. Herë pas here siti ka nevojë për mirmbajtjeje, rikonstruktim si dhe rikonceptim në formatin letër. Për ta mbajtur këtë punë shumvjeçare, ndër më seriozet dhe më të lexuarat që të vazhdojë aktivitetin bëhet e domosdoshme mbështetja e lexuesve.

Jozef Radi

Redaktor i Radi & Radi

Artikujt e fundit

Copy Protected by Chetan's WP-Copyprotect.