Martin Luther King (15 janar 1928 – 5 prill 1968) Dhuna “…Me iu përgjigjë dhunës me dhunë, domethanë me e shumfishue dhunën, tue prekë kështu terrin ma të thellë t’nji nate pa asnji xixë yjesh… Errsinën, s’mundet me e largue urrejtja, pse veç dashnia mundet me ba diçka ksisoji…” .
Himni Kombtar
Ngjarje Historike
Lindi
1907Frida Kahlo (Magdalena Carmen Frieda Kahlo y Calderón) (1907-1954) - piktore e njohur meksikane, e bija e Carl Wilhelm Kahlo (1871-1941), fotograf i lindur në Gjermani, nji familje ebraiko-hungareze. Pikturat e saj kanë frymën e Realizmit Magjik dhe Surrealizmit. Pati nji jetë të vështirë me piktorin Diego Rivera. Veprat e saj njohën vlerësim vetëm mbasi vitit 1990.
1930Fatos Mero Rrapaj (1930-2012) - shkrimtar, studiues dhe mbledhës i folklorit shqiptar të Çamërisë e Labërisë. Merr pjesë në luftë, po pas çlirimit arrestohet dhe denohet për pikëpamjet e tij nacionaliste. Autor i shumë veprave e studimeve me vlerë.
Ngjarje
1943Masakra e Borovës - prita partizane vret kokën e autokollonës gjermane që shkonte nga Follorina drejt Bilishtit. Trupat gjermane në të parin fshat, Borovën vrasin 107 të pafajshëm: 64 gra e 43 burra... mes tyre edhe fëmijë e foshnja.
2021Dita e 187 e vitit, kanë mbetur edhe 178 ditë nga mbarimi i tij...
Vdiq
1533Ludovico Ariosto (1474-1533) - poet dhe komediograf italian, autori "Orlandos së çmendun" (1516-1532) përkthye në shqip nga Guljelm Deda. I vlerësuar si nji prej autorëve ma me influncë të kohës së vet.
1535Thomas Moore (1478-1535) - humanist, shkrimtar dhe politikan anglez i Shenjtëruar nga Kisha Katolike.
1946Bedri Pejani (1885-1946) - publicist, diplomat dhe atdhetar shqiptar, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë. Mё 1945, u arrestua nga Sigurimi i Shtetit dhe ”vdiq” i helmuar, nё spitalin e Prizrenit, mё 6 korrik 1946. "Nderi i Kombit" më 2012.
1962William Faulkner (1897-1962) - kolonel, hero i Luftës Civile, po edhe shkrimtar dhe eseist. Ndoqi shkollën publike ne Oksford, po s'arriti të diplomohej. Ishte pothuaj i panjohur deri në marrjen e Çmimit Nobel në Letërsi në 1949.
1971Luis Armstrong(1901-1971) - trombist dhe këngëtar i famshem i jazz-it amerikan... I mbiquajtur "Mbret i Jazz-it"
2005Claude Simon (1913-2005) - shkrimtar francez dhe përfaqësues autentik i Romanit të Ri , po edhe piktor e fotograf. Fitues i Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1985.
2020Ennio Morricone (1928-2020) - kompozitor italian, muzikant dhe drejtues orkestre, i njohur për kolonat muzikore të mjaft filmave të njohur.
1907Frida Kahlo (Magdalena Carmen Frieda Kahlo y Calderón) (1907-1954) - piktore e njohur meksikane, e bija e Carl Wilhelm Kahlo (1871-1941), fotograf i lindur në Gjermani, nji familje ebraiko-hungareze. Pikturat e saj kanë frymën e Realizmit Magjik dhe Surrealizmit. Pati nji jetë të vështirë me piktorin Diego Rivera. Veprat e saj njohën vlerësim vetëm mbasi vitit 1990.
1930Fatos Mero Rrapaj (1930-2012) - shkrimtar, studiues dhe mbledhës i folklorit shqiptar të Çamërisë e Labërisë. Merr pjesë në luftë, po pas çlirimit arrestohet dhe denohet për pikëpamjet e tij nacionaliste. Autor i shumë veprave e studimeve me vlerë.
Ngjarje
1943Masakra e Borovës - prita partizane vret kokën e autokollonës gjermane që shkonte nga Follorina drejt Bilishtit. Trupat gjermane në të parin fshat, Borovën vrasin 107 të pafajshëm: 64 gra e 43 burra... mes tyre edhe fëmijë e foshnja.
2021Dita e 187 e vitit, kanë mbetur edhe 178 ditë nga mbarimi i tij...
Vdiq
1533Ludovico Ariosto (1474-1533) - poet dhe komediograf italian, autori "Orlandos së çmendun" (1516-1532) përkthye në shqip nga Guljelm Deda. I vlerësuar si nji prej autorëve ma me influncë të kohës së vet.
1535Thomas Moore (1478-1535) - humanist, shkrimtar dhe politikan anglez i Shenjtëruar nga Kisha Katolike.
1946Bedri Pejani (1885-1946) - publicist, diplomat dhe atdhetar shqiptar, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë. Mё 1945, u arrestua nga Sigurimi i Shtetit dhe ”vdiq” i helmuar, nё spitalin e Prizrenit, mё 6 korrik 1946. "Nderi i Kombit" më 2012.
1962William Faulkner (1897-1962) - kolonel, hero i Luftës Civile, po edhe shkrimtar dhe eseist. Ndoqi shkollën publike ne Oksford, po s'arriti të diplomohej. Ishte pothuaj i panjohur deri në marrjen e Çmimit Nobel në Letërsi në 1949.
1971Luis Armstrong(1901-1971) - trombist dhe këngëtar i famshem i jazz-it amerikan... I mbiquajtur "Mbret i Jazz-it"
2005Claude Simon (1913-2005) - shkrimtar francez dhe përfaqësues autentik i Romanit të Ri , po edhe piktor e fotograf. Fitues i Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1985.
2020Ennio Morricone (1928-2020) - kompozitor italian, muzikant dhe drejtues orkestre, i njohur për kolonat muzikore të mjaft filmave të njohur.
Qentë ballkanas
tregim nga Rezart Palluqi
Qenin e Albanit, të quajtur Ilir. Ndodhte që e kafshonin fqinjët e tij, sidomos qeni serb dhe ai grek; ai italian më pak, pse qe ca Lexo Me Teper.
Ku shkove e ku na le, o Teki Dervishi!
nga Salih Kabashi
Njëmijë herë më ka mrekulluar. Njëmijë herë të tjera më ka çmendur. Më mrekullonte me brilancën e shkrimeve të tij. Lexo Me Teper.
Sakrificë Prindi…
nga Ilir Seci
Ndejtëm sa ndejtëm në Theth dhe të enjten e kishim planin me ba rrugën prej aty e në Valbonë…
Kah ora pesë e mjesit u çuem, bamë gati Lexo Me Teper.
Lirika e nji tragjiku
nga Jozef Radi
Heshtja e gjatë mbi Haxhiademit, duhej ta kish vra kahera Muzën e Tij.
Por mendoj dhe besoj se mrekullisht ka ndodhë dhe ka me ndodhë e Lexo Me Teper.
Pikëllimi i paskaj i nji Poeti
Bisede e Jozef Radit
me poetin Gëzim Hajdari
mbi Librin “Gjëmba të Zinj” (Spine nere) 2004
Kronikë dhe intervistë e kahershme (2004) me Poetin Gëzim Hajdari
Mbrëmja e 8 marsit, në Lexo Me Teper.
Elbasani
(sipas kronikanit osman Evlija Çelebiu)
Në nëntor të vitit 1670, kronikani osman Evlija Çelebiu mbërriti në Elbasan pasi kishte përshkuar krahinat e Shqipërisë Jugore e kishte vizituar Gjirokastrën, Vlorën, Beratin, Durrësin Lexo Me Teper.
Et’hem Haxhiademi
Lyra – Poezi – (1939)
**********
Parathanëje
~~~~~~~~~~~~~
Në nji kohë si kjo e jona, me u marrë njeriu me poezí a me ç’do art t’jetër të bukur, asht nji punë e kotë Lexo Me Teper.
Gjermania pasnaziste dhe Shqiperia paskomuniste
nga Prof. Asoc. Dr. Thanas L. Gjika
Gjermania naziste më 9 maj 1945, njohu humbjen dhe firmosi kapitullimin e sistemit nazist. Funksionarët dhe ushtarakët e lartë që Lexo Me Teper.
Shtresë e përbashkët onomastike
mes gjuhës sardine dhe shqipe, “rastësi”?!
nga Lekё Pepkolaj
Më shumë se tridhjetë autorë të vjetër grek e latin na flasin per Pellazgët (detarë e piratë) që gjendeshin ne Lexo Me Teper.
Dhuna, si instinkt komunist
*Dr. Dije Demiri-Frangu
mbi Romanin “193 kafazet” i Rezart Palluqit
Romani ‘193 Kafazet’, i Rezart Palluqit, është një befasi artistike në letërsinë shqipe, para së gjithash për prozën e Lexo Me Teper.
Lideri – (Çfarë e bën liderin)
nga Michael Korda
Michael Korda është autor i bestsellerve të tillë si “Pushteti” (1975), “Shovinizmi mashkullor” (1979), “Jetë fatlume” (1979), dhe “Mbretnesha” (1985). Në këtë ese, Lexo Me Teper.
Et’hem Haxhiademi – “LYRA” 1939
II
Nymfat e Shkuminit
**************************
Ndër zaje të Shkuminit ku rrëqethen
E të shkumzuëme valët prap përndahen,
Ku lisat buzës s’tij e rrisin gjethen,
Nymfat po lahen.
Ato jan’ ndemun n’ujin e kullumun’
E Lexo Me Teper.